Gacovic Od romanskog stanovnistva do Rumuna Timocana (VII-XVI vek) knjiga III (1)
VI Nastanak i razvoj romanskog/rumunskog jezika i (supstratni) leksički ostaci ovog u prizrensko- timočkom dijalektu kao pokazatelji kontinuiteta Vlaha/Rumuna na prostoru Timocke zone VI - 1. Jezik Vlaha/Rumuna Timotke zone uvodne napomene VI 2. Istorijski izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone VI 4. Formiranje leksike - Izvedene ili nasleđene leksike VI 5. Morfologija rumunskog jezika VI 6. Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku VI 7. Slovenske pozajmice u latinskom rumunskom jeziku i obratno VI 8. Turske pozajmice u rumunskom jeziku VI 9. Druge leksi¢ke pozajmice VII Fonetika rumunskog jezika . VIII Balkanizmi i leksički ostaci rumunskog jezika u prizrensko-timočkom dijalektu i argoima na _ prostoru Timok-Osogovo-Sara IX Onomastika Vlaha kao pokazatelj romaniteta na Balkanu sa posebnim osvrtom na Timočku zonu IX 1. Lična imena Braničevskog subašiluka 1467 godine IX 2. Lična imena Vidinskog sandžaka po popisu iz 1478/81. godine X Romansko/Rumunsko i drugo stanovništvo Timočke zone u svetlu toponomastike
VI Nastanak i razvoj romanskog/rumunskog jezika i (supstratni) leksički ostaci ovog u prizrensko- timočkom dijalektu kao pokazatelji kontinuiteta Vlaha/Rumuna na prostoru Timocke zone
VI - 1. Jezik Vlaha/Rumuna Timotke zone uvodne napomene
VI 2. Istorijski izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika
VI 3. Leksika Vlaha/Rumuna Timočke zone
VI 4. Formiranje leksike - Izvedene ili nasleđene leksike
VI 5. Morfologija rumunskog jezika
VI 6. Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku
VI 7. Slovenske pozajmice u latinskom rumunskom jeziku i obratno
VI 8. Turske pozajmice u rumunskom jeziku
VI 9. Druge leksi¢ke pozajmice
VII Fonetika rumunskog jezika . VIII Balkanizmi i leksički ostaci rumunskog jezika u prizrensko-timočkom dijalektu i argoima na _ prostoru Timok-Osogovo-Sara
IX Onomastika Vlaha kao pokazatelj romaniteta na Balkanu sa posebnim osvrtom na Timočku zonu
IX 1. Lična imena Braničevskog subašiluka 1467 godine
IX 2. Lična imena Vidinskog sandžaka po popisu iz 1478/81. godine
X Romansko/Rumunsko i drugo stanovništvo Timočke zone u svetlu toponomastike
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
—<br />
98 Slavoljub Gacović<br />
Romanizacija i romansko stanovništvo Timočke zone (I-<strong>XVI</strong> <strong>vek</strong>) 99<br />
li“, tare — tari „tvrd“, verde — verzi „zelen“, alb — albi „beo“, dulce — dulci<br />
„slatko“, itd. za jedninu i množinu muškoga roda, a pridevi ženskoga roda<br />
jednine i množine su npr. albd — albe „bela – bele“, rea/ra — rele/rčile „zla -<br />
zle“, neagrd — negre „crna – crne“, rosie — rosii „crvena - crvene“, maricicd<br />
— mđricele „velika - velike“, itd.<br />
Komparacija prideva pokazuje kao i u srpskom dva stupnja: komparativ<br />
i superlativ. Glavni način na koji se obrazovao komparativ u latinskom<br />
potisnut je u rumunskom latinskom perifrazom magis > mai „još (teži)“, a<br />
relativni superlativ se u rumunskom postiže preponiranjem partikule cel, cea<br />
„naj(teži)“ ili foarte „veoma (težak)“, kao u sledećim primerima (greu „te-<br />
Zak®, frumos „lep“, mare „veliki“, bun „<strong>do</strong>bar“, putin „malo“):<br />
nom. greu-— mai greu — cel mai greu<br />
grea mai grea cea mai grea<br />
ili foarte greu, -ea<br />
<strong>Od</strong>ređeni član ide ili uz pridev ili uz imenicu, pa ako član ide uz pridev,<br />
onda se imenica u mnoZini ne menja, a ako ide uz imenicu, onda se ne menja<br />
pridev. Pridev s imenicom prieten bun m. „<strong>do</strong>bar prijatelj menja se s neodredenim<br />
i odredenim &lanom, kao npr.:<br />
nom. un prieten niste prieteni prietenul bun prieteni buni<br />
bun<br />
buni<br />
gen. unuiprieten unor prieteni<br />
bun<br />
buni<br />
prietenului bun prietenilor buni<br />
dat. wunuiprieten unor prieteni<br />
bun<br />
buni<br />
Prietenului bun prietenilor buni<br />
ak. un prieten nigte prieteni<br />
bun<br />
buni<br />
prietenul bun prieteni buni<br />
vok. prieten prieteni buni<br />
bun<br />
prietene bun prietenilor buni<br />
gen. JFumos – frumoasd mai frumos — cel mai frumos<br />
mai frumoasd cea mai frumosa<br />
dat. mare mai mare ili foarte frumos, -G<br />
cel mai mare<br />
cea mai mare<br />
ak. ili foarte mare<br />
bun — mai bun — cel mai bun<br />
bunč mai bunč cea mai bunč<br />
vok. putin ~ putinč mai pufin — ili foarte bun, -G<br />
cel mai pufin<br />
mai putind cea mai pufinč<br />
ili foarte pufin, -đ<br />
Pridev frumos — frumoase „lep — lepe“ po pravilu stoji iza imenice,<br />
osim ako je naročito naglašen, pa se zato stavlja ispred, od čega zavisi i njegova<br />
promena, kao u sledećem primeru:<br />
nom. frumoasd Jač Sfrumoasele fete fetele frumoase<br />
Jatč Jrumoasč<br />
gen. jfrumoasei Jetei JFumoaselor fete jetelorffumoase<br />
Jete Jrumoase<br />
dat. /umoasei Sfetei Sete frumoase<br />
Sfrumoaselor fete fetelor frumoase<br />
ak. frumoasa Jata Jfrumoasele fete fetele frumoase<br />
Jatč Jrumoasč<br />
vok. frumoasd Jata JFumoaselor fete jetelor frumoase<br />
Jata Sfrumoasd<br />
VI 5. 5. Brojevi. Brojeve delimo na osnovne i redne. Osnovni brojevi<br />
izrazavaju koli¢inu ili veličinu nečega o čemu se govori i blize odreduju<br />
imenice, kao npr. = om ,jedan čo<strong>vek</strong>“, <strong>do</strong>ud femei (<strong>do</strong>o famej) „dve žene“,<br />
trei fete (tri feće) „tri devojke“ i mogu se navoditi <strong>do</strong> u beskonačno, jer nema<br />
broja kojem se ne može <strong>do</strong>dati nova jedinica. Sistem brojeva iz latinskog<br />
je vidno pojednostavljen u rumunskom, tj. sačuvao je smanjen broj starih<br />
elemenata u odnosu na Zapad. Za <strong>do</strong>i (<strong>do</strong>y), <strong>do</strong>ud (<strong>do</strong>o),,dvojica, dvoje, dve“<br />
odgovara da se za polaznu tagku uzmu latinski oblici <strong>do</strong>s, <strong>do</strong>a potvrdeni na<br />
lokalnim natpisima. Sto se tiče objasnjenja drugih brojeva, nema poteskoca:<br />
tres — trei (trij) „tri“, quat(t)uor – patru „četiri“, cinque — cinci (činč) „pet“,<br />
sex – gase (sasd) „šest“, septem — sapte (sapće) „sedam“, octo — opt „osam“,<br />
novem — noud (noo) „devet“, decem — zece (zdce) „deset“, Analitički<br />
postupak prebrojavanja <strong>do</strong>davanjem (unus super decem — unsprezece<br />
(unsprazčiče) „jedanaest“, <strong>do</strong>s super decem — <strong>do</strong>isprezece (<strong>do</strong>isprazače)<br />
„dvanaest“, itd. nije bio privilegija Slovena, <strong>Rumuna</strong> i Albanaca, jer su je<br />
Grei*” takode upotrebljavali. Kao što vidimo latinski predlog super dalo je u<br />
rumunskom spre/spra (upor. srp. jedanaest < jedan + na + deset). Dakle,<br />
rumunski sistem nije rezultat monogeneze, već više poligeneze, odnosno, to<br />
podrazumeva proces koji se pojavio nezavisno, u više tačaka. Latinski viginti<br />
„dvadeset“ je ostao samo u arumunskom (7/}inf); za ostalo, svi dijalekti su<br />
prihvatili kao polaznu tačku oblik zece (zđče) „deset“, smatrajući ga za<br />
imenicu ženskog roda: <strong>do</strong>udzeci (<strong>do</strong>ozđć) „dvadeset“, treizeci (trizac)<br />
„trideset“, patruzeci (patruzac) „četrdeset“, itd. Latinski oblik centum „iSto“<br />
se izgubio i zamenjen je slovenskim oblikom sutd (< cx'ro), ženskog roda .<br />
*2 H. Mihaescu, La langue latine dans le Sud-Est de I'Europe, Bucares-Paris, 1978, p. 230<br />
(= Mihaescu, Lg. Lat).
Change language