χρόνια - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Το Ινστιτούτο προβλέπεται να συγκροτηθεί από καθηγητές της Φιλοσοφικής
Σχολής του Πανεπιστημίου και της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου, με
εμψυχωτή τον Α. Ορλάνδο και θα αποτελεί κλάδο της Σχολής. Τα μαθήματα μέχρι το
3ο ή 4ο έτος θα είναι κοινά και μετά οι σπουδαστές θα αποφασίζουν αν θα ακολουθήσουν
την κατεύθυνση των «επαγγελματικών αρχιτεκτόνων» ή αν θα φοιτήσουν στο
Ινστιτούτο για «να ειδικευθούν εις τας ερεύνας, εις τας αναστηλώσεις, τας ανασκαφάς
και αναπαραστάσεις αρχαίων μνημείων» Το δίπλωμα της Σχολής θα είναι ενιαίο με
αναγραφή μόνον διαφορετικής ειδικότητας. Όλοι δε οι απόφοιτοι θα μπορούν να
ασκούν το επάγγελμα του αρχιτέκτονα. Ένα από τα επιχειρήματα που προβάλλονται
από τον Κ. Κιτσίκη, ο οποίος παρουσιάζει την πρόταση, είναι ότι η αρχαιολογία
διδάσκεται μόνον στο Πανεπιστήμιο, οι δε αρχαιολόγοι υστερούν διότι πρέπει να
προσφεύγουν σε σχεδιαστές ή και σε αρχιτέκτονες οι οποίοι να τους συνοδεύουν
στις ανασκαφές. Ο Α. Ορλάνδος διέπρεψε γιατί συγκεντρώνει και τις δύο ιδιότητες.
Τονισμός, λοιπόν, της ουμανιστικής διάστασης των αρχιτεκτονικών σπουδών αλλά
και ένα νέο επαγγελματικό πεδίο για τους αποφοίτους.
Αυτή η ουμανιστική διάσταση θα προβληθεί από τον Ν. Κιτσίκη στην ιστορική
πρυτανική ομιλία του προς τους σπουδαστές στις 13 Νοεμβρίου 1943, [27] στην οποία
παρουσίασε τις βασικές γραμμές της προωθούμενης μεταρρύθμισης των σπουδών
του Πολυτεχνείου εν όψει της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της χώρας. [28] Η κεντρική
ιδέα της μεταρρύθμισης διατυπώνεται επιγραμματικά στο μότο που αναγράφεται
στην πρώτη σελίδα της έκδοσης: «Η εκβιομηχάνισις της χώρας πρέπει να είναι
ο σκοπός όλων εκείνων, οι οποίοι θα ηγηθούν εις το μέλλον των τυχών του έθνους». Το
αναμορφωμένο Πολυτεχνείο θα δώσει τα επιστημονικά εφόδια στον «στρατό των
τεχνικών» που θα δώσει «την μάχην της τεχνικής» για την αξιοποίηση των πλουτοπαραγωγικών
πηγών της χώρας. Στη διάταξη των δυνάμεων για αυτή τη «μάχη» της
ανοικοδόμησης δεν προβλέπεται καμιά ειδική θέση για τους αρχιτέκτονες, παρά τις
τεράστιες καταστροφές του οικοδομικού πλούτου. Αντίθετα, η «βαρεία και δύσκολος»
εντολή που δίνεται στην Αρχιτεκτονική Σχολή αφορά τη «συστηματικήν μελέτην του
παρελθόντος» και την «ικανοποίησιν αναγκών καθαρώς επιστημονικού και πνευματικού
περιεχομένου». Άλλωστε στον νόμο 935/1943 που θεσπίζει τις μεταρρυθμίσεις και τον
οποίο στην ομιλία του αναλύει ο Ν. Κιτσίκης, για την Αρχιτεκτονική Σχολή προβλέπεται
μόνον η ίδρυση δύο νέων εδρών: «Ιστορία της Αρχιτεκτονικής» και «Εισαγωγή
εις την Φιλοσοφίαν και Θεωρία της Τέχνης». Το Ινστιτούτο δεν ιδρύθηκε τότε, και με
την απελευθέρωση τα πράγματα άλλαξαν.
Ωστόσο, αρκετές από τις προτάσεις του Υπομνήματος του 1942 υλοποιήθηκαν.
Στις εισαγωγικές εξετάσεις το νέο σύστημα εφαρμόζεται ήδη το 1943, όπως και ο
θεσμός της διπλωματικής εργασίας, που επεκτείνεται σε όλες τις Σχολές του ΕΜΠ το
1947. Σε ό,τι αφορά το πρόγραμμα των σπουδών, το αναλυτικό πρόγραμμα του 1950-
1951 μαρτυρά έναν συμβιβασμό ανάμεσα στις δύο απόψεις: διαμόρφωση καλλιτεχνών
αρχιτεκτόνων ή αρχιτεκτόνων-μηχανικών. Τέλος, ορισμένες από τις προτάσεις,
όπως το κοινό συνθετικό θέμα με συνεργασία των διαφόρων εδρών, ή η μετάκληση
διεθνών προσωπικοτήτων της αρχιτεκτονικής για διαλέξεις και η έκδοση περιοδικού,
θα αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης μετά τη μεταπολίτευση του 1974 και θα
βρουν την ιδιαίτερη εφαρμογή τους στη δεκαετία του 1990.
[27] Ν. Κιτσίκης, Λόγος του πρυτάνεως κ. Νικολάου Κιτσίκη προς τους σπουδαστάς των Ανωτάτων Σχολών
του Ε.Μ. Πολυτεχνείου εκφωνηθείς την 13 Νοεμβρίου 1943 επ’ ευκαιρία της ενάρξεως του ακαδημαϊκού
έτους», Αθήνα: εκδ. ΕΜΠ, 1943.
[28] Για τα μεταρρυθμιστικά σχέδια του Ν. Κιτσίκη και την παρουσίασή τους στην πρυτανική ομιλία
βλ. Γιάννης Αντωνίου, ό.π., σ. 265-269.
Ε Ν Ο Τ Η Τ Α I : Α Π Ο Τ Η Ν Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Τ Ο Υ Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Υ 101