χρόνια - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Αν ο σημερινός ιστορικός μελετητής επιχειρήσει να εντοπίσει τα κίνητρα αλλά και
τα όρια της, κατά τα φαινόμενα, ανύπαρκτης αντιπαράθεσης και σύγκρουσης του ιδρύματος
και των εξαιρετικά αξιόλογων εκπροσώπων του, με το μη δημοκρατικό καθεστώς
της 4ης Αυγούστου, θα διαπιστώσει, μελετώντας το ιστορικό αρχείο του ΕΜΠ, ότι αυτό
που διαμορφώνει την άκαμπτη προτεραιότητα του σώματος των καθηγητών της εποχής,
είναι η διατήρηση της αυτοτέλειας του ιδρύματος απέναντι στις πολιτικές παρεμβάσεις
καθώς και «η πίστη στην υπεροχή της επιστήμης και στο τεχνοκρατικό ιδεώδες». [6]
Αυτή η στάση μιας, κατά περίπτωση, γόνιμης και παραγωγικής εσωστρέφειας, φαίνεται
να χαρακτηρίζει την ευρύτερη φιλελεύθερη διανόηση της εποχής. Η προσδοκώμενη
μαχητικότητα στην υπεράσπιση δημοκρατικών ελευθεριών και θεσμών φαίνεται
να υποχωρεί από την ανοικτή αντιπαράθεση [7] και να μεταγράφεται, από τους εκπροσώπους
της Τέχνης και της Επιστήμης, σε μια φιλοσοφικής φύσεως υπαρξιακή και ηθική
αναζήτηση. Αντίστοιχα, η εσωστρεφής Αριστερά, στη σύγκρουσή της με το καθεστώς,
μεταγράφει τα παραπάνω ζητήματα σε κοινωνικούς αγώνες. Η Τέχνη δρα επικουρικά
μπροστά στην αναγκαία και για πολλές δεκαετίας μόνιμη προτεραιότητα, της μέριμνας
για τους πολιτικά διωκόμενους αριστερούς, καθώς και της συγκρότησης ενός ιδεολογικά
ομοιογενούς και αλληλέγγυου μετώπου. Οπότε επανερχόμενη στα του εορτασμού,
δεν αποτελεί έκπληξη η διαπίστωση ότι η τελετή, οι καλλιτεχνικές επιλογές, το περιεχόμενο
των πανηγυρικών λόγων και γενικότερα το πνεύμα της όλης διοργάνωσης αντανακλούν
με περισσότερη ή λιγότερη ευκρίνεια τις διάχυτες αντιφάσεις της κοινωνίας ή
ακόμα καλύτερα την απουσία της προσπάθειας διαλόγου γύρω απ’ αυτές.
Στην παρούσα ανάλυση αναδεικνύονται οι καλλιτεχνικές επιλογές του προγράμματος,
όπως αυτό παρουσιάστηκε στις 23 Οκτωβρίου 1938, δηλαδή την πρώτη ημέρα
των εκδηλώσεων. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για τη χορογραφημένη παρουσίαση
δύο μουσικών έργων, τη σκηνή στα Ηλύσια Πεδία από την όπερα «Ορφέας και Ευρυδίκη»
του Christophe Willibald Gluck (1714-1787) και μια σκηνή από το μπαλέτο του
Ludwig van Beethoven (1770-1827) «Τα Δημιουργήματα του Προμηθέα». Επίσης στο
ίδιο πρόγραμμα ακολούθησε η παρουσίαση παραδοσιακών χορών από το Μέτσοβο
και η εκτέλεση κλασικών έργων εκπροσώπων του «Μουσικού Εθνικισμού», [8] όπως ο
Νορβηγός Edvard Grieg (1843-1907), γραμμένων πάνω στις εθνικές μουσικές παραδόσεις
των χωρών τους. Επιχειρείται η ερμηνευτική προσέγγιση του γεγονότος του
εορτασμού, όχι με άξονα την κοινωνικοοικονομικοπολιτική σημασία του –η οποία
είναι έτσι και αλλιώς σημαντική– αλλά τη σημασία της ένταξής του σε μια αλληλουχία
μοντέρνων στιγμών και επεισοδίων στην Αθήνα του Μεσοπολέμου.
Το γεγονός και οι άνθρωποι
Οι εκδηλώσεις ξεκινούν στις έξι και μισή το απόγευμα της 23ης Οκτωβρίου 1938, στο
αίθριο και τον κήπο του ιδρύματος. Πρόκειται για μια καλλιτεχνική γιορτή κοσμικού
χαρακτήρα, που απευθύνεται τόσο στον τεχνικό κόσμο των Μηχανικών, όσο και στην
αθηναϊκή ελίτ. Αντιθέτως, το πρόγραμμα των δύο επόμενων ημερών φιλοξενεί τον
πολιτικό κόσμο, με επίτιμους καλεσμένους τους ανώτατους εκπροσώπους της εξουσίας,
τη δεύτερη μέρα τον Ιωάννη Μεταξά (1871-1941) και την τρίτη τον μονάρχη,
Γεώργιο τον Β΄ (1890- 1947).
[6] Στο ίδιο, σ. 218.
[7] Ε. Κοτζιά, όπ.αν., σ. 41-42.
[8] Αναφέρομαι στον όρο Musical Nationalism, δηλαδή στη δημιουργική ενσωμάτωση μουσικών θεμάτων
σ’ ένα έργο, τα οποία προέρχονται από τη μουσική παράδοση μιας χώρας, μιας περιοχής, μιας
εθνότητας. Το συγκεκριμένο ρεύμα ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αιώνα ως αντίδραση στη γερμανική
κυριαρχία στη μουσική πραγματικότητα των χωρών της Ευρώπης, αλλά στην πορεία ταυτίστηκε
με τη συγκρότηση της εθνικής ιδέας των νέων κρατών-εθνών που προέκυψαν μετά την εποχή των
επαναστάσεων. Χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι ο Mikhail Glinka (1804-1857) για τη Ρωσία, ο Bedřich
Smetana (1824-1884) για την Τσεχοσλοβακία και ο Jean Sibelius (1865-1957) για τη Φιλανδία.
104 Α Ι Μ Ι Λ Ι Α Α Θ Α Ν Α Σ Ι Ο Υ