χρόνια - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

ση της πορείας όσων εκτυλίσσονταν στους κόλπους της [54] και ήταν αυτά ακριβώς
που διέφευγαν από τους προσηλωμένους στις δήθεν άτεγκτες νομοτέλειές της. [55]
Ο Κανελλόπουλος έτσι, διάνοιγε ένα δρόμο οικειοποίησης της τεχνολογίας που του
επέτρεπε να παραμερίζει τις ορθολογικές της θεμελιώσεις και τις επιθυμητές από
τους μαρξιστές κοινωνικές της συνέπειες. [56] Καθώς η σφαίρα της Kultur θεωρείτο
ανεπηρέαστη από τους τεχνικοοικονομικούς παράγοντες κι η πάλη των τάξεων συγκαταλεγόταν
στη Zivilisation, [57] αναμενόταν η Kultur να δώσει τη διέξοδο στην κρίση.
Στο πλαίσιο αυτό, θεωρούσε, η φασιστική λύση –που ασυνείδητα είχε αναλάβει
κοσμοϊστορική αποστολή– δεν θα’ πρεπε να προσπεραστεί απρόσεκτα. [58]
Η τεχνολογική ανάπτυξη δεν έπρεπε να αντιμετωπιστεί με θρηνωδίες, τόνιζε ο
Κανελλόπουλος, αλλά ως πρόκληση για το Πνεύμα να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις
της. [59] Ο εσωτερικός πολιτισμός, με άλλα λόγια, έπρεπε να διαποτίσει τον στερούμενο
πνευματικότητας τεχνολογικό . κι οι συνθήκες καθιστούσαν εφικτή μια τέτοια προοπτική:
καθώς η πάλη των τάξεων «νοθευόταν» και από άλλους παράγοντες πέραν
του οικονομοτεχνικού, καθώς η προσαρμογή των κοινωνικών συνθηκών στην τεχνολογική
πρόοδο δεν ήταν μηχανική και υποκείμενη σε νομοτέλειες, αλλά δημιουργική,
[60] επιτρεπόταν η δυνατότητα δράσης μιας ελεύθερης βούλησης –η συντηρητική/
φασιστική;– με στόχο μια οργανωμένη θέσμιση πέραν του φιλελευθερισμού και του
κομμουνισμού. [61] Περαιτέρω ισχυριζόταν ότι η οικειοποίηση της τεχνολογίας δεν
αντέφασκε στη ριζική ατομικότητα, το μαγικό στοιχείο, την κρατική παρέμβαση στην
οικονομία και τα μέτρα κοινωνικής αρμονίας. [62] Ακόμη και στα υψηλότερα κλιμάκια
της αστικής θέσμισης, άλλωστε παρατηρούσε, σ’ ένα στρώμα που βρισκόταν στην
αιχμή της νεωτερικότητας, τους μηχανικούς, επιβίωναν προνεωτερικές μνήμες –πίστη
στην αξία του ατόμου, αναγόρευσή του σε ηγέτη στη βάση ενδιάθετων ποιοτικών
χαρισμάτων– αδέσμευτες από τον εκάστοτε τύπο κοινωνικής οργάνωσης. [63] Ο Κανελλόπουλος
«ζύμωνε» την πολιτική του λύση με τα υλικά του τρίτου εκείνου πόλου
–μικροαστοί, αγρότες, μηχανικοί, τμήματα του βιομηχανικού κεφαλαίου–, [64] ο οποίος
συμπιεσμένος ανάμεσα στη σύγκρουση κεφαλαίου-προλεταριάτου αναζητούσε την
πολιτική λύση που θα υπερέβαινε τον «ανεύθυνο» κοινοβουλευτισμό/καπιταλισμό
και τον ομοούσιο αντίποδά του, κομμουνισμό.
Το επιζητούμενο από όλες τις πλευρές κλείσιμο αυτής της διαμάχης επήλθε με τη
μεταξική δικτατορία. Η εκφρασμένη τεχνοφιλία του Μεταξά είναι συμβατή με το ότι
κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του τα αποκαλούμενα «παραγωγικά δημόσια έργα»,
των οποίων η εκτέλεση είχε σταματήσει εξαιτίας της Κρίσης στις αρχές του ’30, ξανάρχισαν
να υλοποιούνται, ενώ μείζονα σχέδια οδοποιίας και εγγειοβελτιωτικών έργων,
[54] Ό. π., σ.σ. 189-193.
[55] Κανελλόπουλος Π., Ο άνθρωπος και αι κοινωνικαί αντιθέσεις, έκδοσις Κ. Σ. Παπαγιάννη, Αθήναι
1934 (Μπενάκειος Βιβλιοθήκη, Βιβλιοθήκη Ι. Μεταξά), σ.σ. 147-197.
[56] Κανελλόπουλος Π., «Ο άνθρωπος και η κοινωνία», Αρχείον…, Τόμος Γ-Δ (1931-1933), (Μπενάκειος
Βιβλιοθήκη), σ.σ. 150-170.
[57] Κανελλόπουλος Π., Ο άνθρωπος και αι κοινωνικαί αντιθέσεις…, σ.σ. 147-151.
[58] Ό. π., σ.σ. 150-151.
[59] Ό. π., σ.σ. 197-199.
[60] Ό. π., σ.σ. 198-199.
[61] Κανελλόπουλος Π., «Η οικονομία και η ιδέα της ελευθερίας», Αρχείον…, Τόμος 1930-1931 (Φιλοσοφική
Αθηνών), 4 ο Τεύχος, Οκτώβριος 1931, σ.σ. 446-479.
[62] Κανελλόπουλος Π., Η Κοινωνία της Εποχής μας, Κριτική των συστατικών αυτής στοιχείων, έκδοσις
Κ. Σ. Παπαγιάννη, Αθήναι 1932.
[63] Ό. π., σ.σ. 122-123.
[64] Wagner P., Α Sociology of Modernity. Maier Ch., Recasting Bourgeois Europe, Stabilization in France,
Germany, and Italy in the decade after World War I, reprinting 1988, with a new preface by the author,
published by Princeton University Press. Mazower M., Σκοτεινή Ήπειρος, ο ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας,
μετάφραση: Κ. Κουρεμένος, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 4 2004.
578 Β Α Σ Ι Λ Ε Ι Ο Σ Α . Μ Π Ο Γ Ι Α Τ Ζ Η Σ