χρόνια - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Η παράδοση των μηχανικών ως «ειδικών διανοουμένων»
Η αντίληψη ότι η τεχνολογία συνιστά κρίσιμο παράγοντα αλλαγής κατέχει εξέχουσα
θέση στην κουλτούρα της νεωτερικότητας. Η τεχνολογία συνδέθηκε με την έννοια
της προόδου, αποκτώντας διευρυμένο κοινωνικό και πολιτιστικό ρόλο κατά το Μεσοπόλεμο
σε Ευρώπη και Αμερική. Μάλιστα, το τεχνοκρατικό κίνημα που αναπτύχθηκε
σε αυτό το πλαίσιο, αποτέλεσε συστατικό στοιχείο του ιδεολογικού τοπίου
του Μεσοπολέμου.
Σε αυτό το κλίμα, ορισμένες κατηγορίες τεχνικών επιστημόνων αναδύονται ως
μορφές ειδικών διανοουμένων. Ο Γκράμσι την ίδια εποχή ορίζει το «νέο τύπο διανοουμένου»
ως εξής: «Στο σύγχρονο κόσμο η τεχνική εκπαίδευση, στενά συνδυασμένη
με τη βιομηχανική εργασία, ακόμη και την πιο πρωτόγονη και περιφρονημένη,
οφείλει να δημιουργήσει τη βάση του νέου τύπου διανοούμενου». [2] Ο νέος αυτός
διανοούμενος χαρακτηρίζεται από τη δραστήρια ανάμειξή του στην πρακτική ζωή
και προχωράει από την τεχνική-εργασία στην τεχνική-επιστήμη και στην ουμανιστική
ιστορική αντίληψη. [3]
Ειδικά οι μηχανικοί στην Αμερική και στην Ευρώπη υπήρξαν μια κοινωνικοεπαγγελματική
κατηγορία η οποία αποτέλεσε την προσωποποίηση της νεωτερικότητας
του τεχνολογικού φαινομένου. Επικαλούμενοι την προνομιακή τους σχέση με
τη δυναμική του εκσυγχρονισμού και το ιδεώδες της προόδου, συγκρότησαν την
ιδιαίτερη ταυτότητά τους και εξασφάλισαν διευρυμένη κοινωνική νομιμοποίηση του
επαγγέλματός τους. [4]
Η τάση αυτή εκδηλώνεται και στην Ελλάδα, με τους μηχανικούς, τους αρχιτέκτονες
και τους γεωπόνους να διαμορφώνουν μια κατηγορία διανοουμένων οι οποίοι
εισέρχονται στο δημόσιο χώρο με το κύρος του ειδικού σε ένα συγκεκριμένο τομέα,
για να υποδείξουν τον αποδοτικότερο δρόμο στην παραγωγική διαδικασία. Το γεγονός
ότι οι ειδικοί αυτοί διανοούμενοι είναι «γειωμένοι στην πραγματικότητα» πολύ
περισσότερο από τη μορφή των «παραδοσιακών» διανοουμένων, τους εξασφαλίζει
μεγαλύτερη εγγύτητα στον άνθρωπο της εργασίας, καθώς μπορεί να λειτουργούν
κατά μία έννοια και ως σύμβουλοι του τελευταίου σε επιμέρους τεχνικά ζητήματα.[5]
Οι έλληνες μηχανικοί, ήδη από τη συγκρότηση του Τεχνικού Επιμελητηρίου το
1923, παρά την αμφισβήτηση και παρά το χαρακτηρισμό τους ως «απλοί τεχνικοί»,
διεκδικούν σταθερά τον τίτλο ενός είδους διανοουμένων «θετικωτέρας διανοήσεως»
συγκριτικά με τους θεωρητικούς επιστήμονες, επιμένοντας ότι «διά της τεχνικής
(όρου δι’ ου νοούσι τας εφευρέσεις και επιστημονικάς παρατηρήσεις και τας
υπό μηχανικού και του βιομηχάνου εφαρμογάς αυτών)» και λόγω της προόδου «του
τεχνικού πολιτισμού, ο κύκλος των σχετικώς πάντοτε ευημερούντων συνεχώς διευρύνεται».
Ο δημόσιος λόγος των μηχανικών του Μεσοπολέμου στρέφεται γύρω
από την κοινωνική αποστολή της διαπαιδαγώγησης «των πολιτών και των πολιτικών
μας επί της επιτακτικής ανάγκης της κατευθύνσεως της εθνικής προσπαθείας εις τα
πρακτικά και πλουτοπαραγωγικά στάδια» την οποία πρέπει να αναλάβουν κυρίως «οι
διανοούμενοι μηχανικοί και βιομήχανοι, οι γεωπόνοι και οι χημικοί». [6]
Συνεπώς, κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου αποσαφηνίζεται η φυσιογνωμία
[2] Γκράμσι Αντόνιο, Οι διανοούμενοι, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα 1972, σ. 59.
[3] Στο ίδιο.
[4] Αντωνίου Γιάννης, Οι Έλληνες μηχανικοί. Θεσμοί και ιδέες 1900-1940, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2006,
σ. 409.
[5] Σωτηρόπουλος Δημήτρης, Παναγιωτόπουλος Δημήτρης, «“Ειδικοί” διανοούμενοι και θύλακες
χειραφέτησης στο Μεσοπόλεμο. Μεταρρυθμιστές γεωπόνοι και μηχανικοί στην ύπαιθρο και το άστυ»,
περ. Μνήμων, τχ. 29, 2008, σ. 121- 149, εδώ σ. 122.
[6] Περ. Έργα, τχ. 85, 15 Δεκεμβρίου 1928, σ. 379 και τχ. 95, 15 Μαΐου 1929, σ. 667. Παρατίθενται στο
Σωτηρόπουλος Δημήτρης, Παναγιωτόπουλος Δημήτρης, ό.π., σ. 136-137.
446 Μ Α Ρ Ι Α Μ Α Υ Ρ Ο Ε Ι Δ Η