χρόνια - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Το γεγονός και η αλληγορία ΙΙ:
Ο Έλλογος Προμηθέας και ο Ορθολογισμός του Μεσοπολέμου
Ο μύθος του Προμηθέα είναι ο πλέον προσφιλής στο Πολυτεχνείο. Η μορφή του Προμηθέα
Πυρφόρου είναι το σύμβολο του ιδρύματος, φιλοτεχνημένο το 1954 από τον
Νίκο Χατζηκυριάκο - Γκίκα. [32] Ο μυθικός Προμηθέας είναι η αρχαιότερη προσωποποίηση
της έλλογης σκέψης. Εκπροσωπεί το Λόγο, δηλαδή την ικανότητα του ανθρώπου
να σκέφτεται, να κρίνει [33] και να αποφασίζει ελεύθερα, ορίζοντας τη ζωή του χωρίς την
αρωγή της θείας παρέμβασης. Ταυτόχρονα, εκφράζει την απείθεια και την επανάσταση
εναντίον της εξουσίας των θεών και υπέρ των ανθρώπων, ενώ υμνεί τη δύναμη της
γνώσης, της τέχνης και της τεχνικής. Λίγο πολύ αυτές οι πλευρές του διαχρονικού μύθου
εξηγούν την ταύτισή του με το ίδρυμα των ορθολογικών τεχνών. Η ταύτιση αυτή
έγινε μεν σαφής μεταπολεμικά, ωστόσο διαμορφώθηκε και καλλιεργήθηκε την περίοδο
του Μεσοπολέμου. Όπως επισημαίνει ο Γ. Αντωνίου, την εποχή που μας ενδιαφέρει:
«Το πρότυπο αγωγής στο Πολυτεχνείο αποσκοπούσε ρητά στην κατασκευή μιας
νέας ιθύνουσας πνευματικής τάξης για τη χώρα, διαπαιδαγωγημένης στο πνεύμα του
πραγματισμού, αφιερωμένης στα ιδεώδη της επιστήμης και της τεχνικής…» [34]
Σε αντίθεση με το μύθο του Ορφέα, ο μύθος του Προμηθέα δεν συναντάται τόσο
συχνά στην ιστορία της δυτικής μουσικής μέχρι το19ο αιώνα. Έναν αιώνα κοινωνικών αλλαγών
οι οποίες μετεγγράφονται στην τέχνη και τη φιλοσοφία. Είναι η εποχή που παρείχε
τις κατάλληλες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες ώστε να προκύψουν ηρωικές επιλογές στη
θεματολογία της μουσικής. Είναι μια εποχή πολέμων και επαναστάσεων, πολιτικής ακρότητας,
μεταρρυθμίσεων και κοινωνικής ανισότητας. Μια από τις πλέον χαρακτηριστικές
αντανακλάσεις της είναι σίγουρα η μουσική του Ρομαντισμού και πιο συγκεκριμένα η
μουσική του Beethoven. Το έργο του «Τα Δημιουργήματα του Προμηθέα» (Die Geschöpfe
des Prometheus), γραμμένο ακριβώς πάνω στην αλλαγή του αιώνα, ισορροπεί ανάμεσα
σε δύο εποχές και ως προς τη συνθετική του άποψη, αλλά και ως προς το θέμα του.
Το 1792 ο Beethoven εγκαθίσταται στη Βιέννη της Μαρίας Θηρεσίας όπου, όπως
είδαμε και με τον Gluck, ήταν το κέντρο διαμόρφωσης των νέων προτύπων και τάσεων
στη μουσική και το χορό. Μετά τον Angiolini, το χορογράφο του Gluck, εμπεδώθηκε η
μοντέρνα αντίληψη που αποσκοπούσε στην ιδανική σύζευξη μουσικής, δράματος και
χορογραφημένης κίνησης του σώματος, οπότε όταν το 1790 φτάνει στη Βιέννη ο ιταλός
χορευτής και χορογράφος Salvatore Vigano (1769-1821), συνεχίζει το δρόμο της καινοτομίας,
που θα οδηγήσει το χορό στη νέα εποχή. Ο Vigano παίρνει το γαλλικό ballet d’
action του Noverre, δηλαδή τη ρυθμική παντομίμα μετά μουσικής και το μεταλλάσσει σ’
ένα νέο genre, του οποίου θεωρείται ο εισηγητής, το χορόδραμα. Θέλοντας να εδραιώσει
δυναμικά την τέχνη του στην εποχή της επαναστατικής αστάθειας του 1800, επιλέγει
για θέμα του το μύθο του Προμηθέα και παραγγέλνει στον Beethoven τη μουσική για το
μυθολογικό αυτό μπαλέτο σε δύο πράξεις. Η πρώτη παράσταση δίνεται στις 28 Μαρτίου
του 1801. Το θέμα το έργου είναι ο Προμηθέας δημιουργός, σωτήρας και απελευθερωτής
του ανθρώπινου γένους, με όπλα τη γνώση της τέχνης και της τεχνικής (εικ. 10).
Ο μύθος του Προμηθέα φαίνεται πως ήταν δημοφιλής και πρόσφορος σε μεταφορικές
προσεγγίσεις ήδη από την αρχαιότητα. Ο Πλάτων (427 π.Χ.-347 π.Χ.) στον «Πρωταγόρα»
[35] αποδίδει στους θεούς τη δημιουργία των πρώτων ανθρώπων, φροντίζει
ωστόσο να καταστήσει τον Προμηθέα υπεύθυνο για τη διδασκαλία της απολλώνιας
10. Heinrich Füger, Προμηθέας
πυρφόρος, (1817).
Πηγή: Liechtenstein Museum, Βιέννη.
10
[32] Π. Τουρνικιώτης, «Ο Προμηθέας και η Πανδώρα», στο Π. Τουρνικιώτης, Η αρχιτεκτονική στη Σύγχρονη
Εποχή. Αθήνα: Futura, 2006, σ. 158-159.
[33] Στο ίδιο, σ. 162.
[34] Γ. Αντωνίου, «Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στο Μεσοπόλεμο και την περίοδο της Κατοχής»,
Ομιλία στο συνέδριο του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών: «Πανεπιστήμιο και
μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα: Ιστορικές προσεγγίσεις», Αθήνα 7-8 Ιουνίου 2007, www.archive.uoa.
gr/conf-June-2007, δημοσιευμένη στην εφημερίδα Αυγή, φύλλο 10/6/2007.
[35] Πλάτων, Πρωταγόρας, 321C – 323E. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2004, σ. 88-94.
Ε Ν Ο Τ Η Τ Α I : Α Π Ο Τ Η Ν Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Τ Ο Υ Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Υ
111