χρόνια - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

καταλληλότερου πλαισίου δεξίωσής της εκείθεν, προφανώς, του «σάπιου» κοινοβουλευτισμού.
Ο Θεοτοκάς, για παράδειγμα, απέδιδε την Κρίση στη Μηχανή, παιδί του επιστημονισμού
και του ουμανισμού. Αυτή έφερνε τον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό, το προλεταριάτο
και την ταξική πάλη . επίσης, την κοινωνική κατάρρευση, επειδή ακύρωνε
την πνευματικότητα «στενεύοντας» τη ζωή και μεταμορφώνοντας τον άνθρωπο σε
έντομο. Η διέξοδος δεν βρισκόταν ούτε στον κομμουνισμό, ακραία έκφραση του
καπιταλισμού και της βιομηχανικής νοοτροπίας, ούτε στην απόρριψη της τεχνολογίας.
Ο Θεοτοκάς, απεναντίας, υπερτόνιζε την ανάγκη ριζικού αναπροσανατολισμού
της: τούτη, υπαγόμενη στο Πνεύμα, έπρεπε να γίνει δούλος του ανθρώπου. Μια νέα
«κοινωνική δημοκρατία» βασισμένη στη «λογική» διαρρύθμιση της παραγωγής, την
εγγύηση της υλικής ισότητας και την αντικατάσταση του παρωχημένου φιλελεύθερου
καθεστώτος, θα ενσάρκωνε τον διακηρυγμένο από αυτόν «νέο ανθρωπισμό».
Έμενε ο επακριβής προσδιορισμός των στοιχείων τής εν λόγω ρύθμισης, κι ο ίδιος
δεν φειδόταν προσπαθειών σε αυτή την κατεύθυνση: ισχυρή κυβέρνηση για λήψη
γρήγορων αποφάσεων ενάντια στις κοινοβουλευτικές φλυαρίες, κοινωνικοποίηση
παραγωγικών μέσων, κρατική παρέμβαση σε όλη την έκταση του οικονομικού πεδίου
και στις διαμάχες κεφαλαίου-εργασίας, ίδρυση οικονομικού Κοινοβουλίου και ταξική
αλληλεγγύη στα όρια του Έθνους για να αποφευχθεί η Επανάσταση. [42] Οι θέσεις αυτές
απηχούσαν κορπορατιστικές και φασιστικές ιδέες, γεγονός που δεν διέφυγε της
προσοχής των μελετητών. [43] Στην εναγώνια αναζήτηση λύσεων ικανών να ενσωματώσουν
αυτά τα στοιχεία, ο Θεοτοκάς θα διέλθει από την υποστήριξη της δημιουργίας
καινούριων πολιτικών μορφωμάτων, την εξύμνηση του Μουσολίνι, την υπεράσπιση
της δημοκρατίας ως μικρότερου κακού συγκριτικά με την επαναστατική βία και την
τυραννία, μέχρι να φτάσει στην επιθυμητή διέξοδο: το New Deal του Ρούζβελτ. [44]
Δυστυχώς, όμως, ήταν ήδη πολύ αργά: ο Μεταξάς είχε επιβάλλει τη δικτατορία του.
Ο Δ. Γληνός, από την άλλη πλευρά, δεν αμφιταλαντευόταν όπως ο Θεοτοκάς.
Πιστεύοντας πως μόνο ο κομμουνισμός –μετά και τη διάρρηξη στα τέλη του ’20
των σχέσεών του με τον βενιζελισμό– ενσάρκωνε το όραμα της κοινωνικής χειραφέτησης,
προσλάμβανε την τεχνολογία στη βάση των τεχνολογικά επικαθορισμένων
όψεων της μαρξιστικής ιδεολογίας. Αν η τεχνολογία –θεωρούμενη ως προοδευτική
δύναμη καθαυτή– συνδεόταν με την έμφαση στη συλλογικότητα και ερχόταν υπό
τον έλεγχο του προλεταριάτου, οι υπηρεσίες της στην υπόθεση της καθολικής κοινωνικής
δικαιοσύνης θα αποδεικνύονταν ασύλληπτες. Ο Γληνός, έτσι, πρότεινε ως
υπόδειγμα δεξίωσης της τεχνολογικής ανάπτυξης τη Σοβιετική Ένωση της εποχής,
η οποία παρουσιαζόταν ως «[…] ένα απέραντο στρατόπεδο δουλιάς, ένα φλογερό
καμίνι δημιουργίας, όπου χωρίς καταναγκασμό, με εσωτερική ολόψυχη συμμετοχή
και εγκαρτέρηση, μα και με παλμό, με φωτιά, με ενθουσιασμό εκατομμύρια από
εργάτες οικοδομούνε ένα καινούριο κόσμο. Και το υλικό επίπεδο της ζωής όλης
αυτής της μάζας σιγά-σιγά μα και ολοένα ανεβαίνει». [45] Ό,τι ενθουσίαζε τον Γληνό
[42] Θεοτοκάς Γ., Στοχασμοί και Θέσεις, Πολιτικά Κείμενα 1925-1966, 2 Τόμοι, επιμέλεια: Ν. Κ. Αλιβιζάτος,
Μ. Τσαπόγας, πρόλογος: Ν. Αλιβιζάτος, Βιβιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1996, 1 ος Τόμος: «Εμπρός στο
κοινωνικό πρόβλημα» (1932), σ.σ. 170-197.
[43] Ο Κύρτσης (ό. π., σ.σ. 91-97) παρατηρεί ότι οι κορπορατιστικές ιδέες ήταν περισσότερο διαδεδομένες
ανάμεσα στους διανοουμένους παρά στους πολιτικούς αυτή την περίοδο, όπως και ότι οι
φιλελεύθεροι διανοούμενοι ήταν περισσότερο κορπορατιστές και αυταρχικοί απ’ ό,τι οι διανοούμενοι
του Λαϊκού Κόμματος. Βλ. επίσης, Λιάκος Α., «Ζητούμενα ιδεολογίας της γενιάς του ’30», Θεωρία και
Κοινωνία, τχ. 3, 1990, σ.σ. 7-22.
[44] Θεοτοκάς Γ., ό. π., 1 ος Τόμος, «Ο πρόεδρος» (1934), σ.σ. 288-296. «Ο πρόεδρος Ρούζβελτ» (1937),
σ.σ. 320-322.
[45] Γληνός Δ., «Η σοσιαλιστική επανάσταση στον πολιτισμό» (πρώτη δημοσίευση: πρόλογος στο
ομότιτλο βιβλίο του A. Kurella, εκδ. «Νέοι Πρωτοπόροι» Αθήνα 1932), Εκλεκτές Σελίδες, 4 ος Τόμος, σ. 39.
576 Β Α Σ Ι Λ Ε Ι Ο Σ Α . Μ Π Ο Γ Ι Α Τ Ζ Η Σ