χρόνια - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

τάβασης από τον Διαφωτισμό και τον ύστερο ρομαντισμό στον ρεαλισμό, στον επιστημονισμό
και στην τεχνοκρατία του 20ού αιώνα και στις ανολοκλήρωτες ακόμη
προεκτάσεις τους.
Βεβαίως, από το 1870 και ιδίως μετά το 1880, τα πράγματα πήραν άλλη τροπή
στο θέμα της γλώσσας. Οι υπερβολές του αττικισμού και η στομφώδης και συντηρητική
κατάχρηση της καθαρεύουσας οδήγησαν στο γλωσσικό ζήτημα. Οι σοβινιστικές
πλειοδοσίες μόλυναν και όξυναν τη διαμάχη των φιλολόγων, των λογίων και των
διανοουμένων και τη μετέφεραν στην Ιερά Σύνοδο, στο παλάτι του βασιλιά και στους
δρόμους, στη Βουλή και στους πολιτικούς εξώστες – αναφέρομαι στα Ορεστειακά
και στα Ευαγγελιακά των αρχών του 20ού αιώνα, αλλά και στη διαμάχη, στις μέρες
μας, για τη μετάφραση της Καινής Διαθήκης και της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους
του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου.
Ήδη από το 1908, η εμπλοκή του κράτους και της πολιτικής στο γλωσσικό ζήτημα,
επίσης αναπόφευκτη, το έδεσε αξεδιάλυτα με την πολιτική διαμάχη καθώς και με
το υποβόσκον κοινωνικό ζήτημα. Από εκεί και ύστερα, το γλωσσικό συντονίστηκε
με τον ρυθμό της ιστορίας, ελληνικής και παγκόσμιας. Η επανάσταση του 1917 στη
Ρωσία, όπως επηρέασε ολόκληρο τον κόσμο και την Ελλάδα σε χίλια-δυο πεδία, έτσι
μετέθεσε και το ελληνικό γλωσσικό ζήτημα σε ένα νέο ιδεολογικό υπόβαθρο, βαθιά
υπονομευμένο: ήταν η παγκόσμια σύγκρουση ανάμεσα στις τρεις μεγάλες ιδεολογίες
της εποχής: του μαρξισμού-λενινισμού, του φιλελεύθερου και λίγο-πολύ δημοκρατικού
καπιταλισμού, και του φασιστικού και εθνικοσοσιαλιστικού ολοκληρωτισμού.
Αυτή η σύγκρουση, ιδεολογική αλλά και πολεμική μέχρι θανάτου, θα χαράξει την
παγκόσμια ιστορία έως το 1989 και ακόμη πιο πέρα, έως τις μέρες μας. Στην Ελλάδα,
από τον Μεσοπόλεμο και πέρα, οι οπαδοί της καθαρεύουσας και της δημοτικής, εμμένοντας
στις ιδεοληψίες τους χωρίς περίσκεψη και χωρίς μετριοπάθεια, μετέτρεψαν
την μεν καθαρεύουσα σε πειστήριο «εθνικοφροσύνης», τη δε δημοτική σε κριτήριο
δημοκρατικότητας. Έτσι, το γλωσσικό ζήτημα υποτάχθηκε οριστικά στη διαμάχη
δεξιάς και αριστεράς, για να περάσει και αυτό από τα καβδιανά δίκρανα του μεταξικού
φασισμού, του εμφυλίου πολέμου και της δικτατορίας των συνταγματαρχών.
Φαίνεται ότι, μέσα σε μια τέτοια, ταραχώδη ιστορική διαδρομή, αυτός ο γλωσσικός
πόλεμος με τα συνακόλουθά του ήταν αναπόδραστος· σήμερα, έχει λήξει
στην ουσία και παραμένει ανοιχτός για τους γλωσσολόγους, τους φιλολόγους και
τους ιστορικούς. Πάντως, είτε αναπόδραστος ήταν είτε όχι, έσβησε από τη μαζική
συλλογική μνήμη σημαντικά μηνύματα δυο μεγάλων δασκάλων, του Κοραή και του
Σολωμού, μαζί με τα γλωσσικά πειστήρια που μας άφησαν κατά χιλιάδες οι γνωστοί
και οι άγνωστοι λογοπλάστες και γλωσσοπλάστες της ιστορίας. Και απέκλεισε τη
δυνατότητα μιας ήρεμης και γόνιμης γλωσσικής διμορφίας, έστω μεταβατικής. Μου
φαίνεται ότι η ελληνική κοινωνία ήταν σε αυτό πολύ άτυχη.
Λεξικογρ αφικές πηγές (*)
Βοσταντζόγλου, Θεολ., Αντιλεξικόν, ή Ονομαστικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Αθήνα : χ.ε.
1949, (βλ. και επανέκδοση 2004, Αθήνα: Εκδόσεις Νήμα).
Κουμανούδης, Στέφανος Α., Συναγωγή νέων λέξεων υπό των λογίων πλασθεισών από της
αλώσεως μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων, Προλεγόμενα Κ.Θ. Δημαρά. Αθήνα: 1900, επανέκδοση
Ερμής 1980.
Brown, Lesley, The New Oxford English Dictionary on Historical Principles. Oxford:
Clarendon Press, 1993.
Liddell, Henry George, and Scott, Robert, A Greek-English Lexicon. New Edition, revised
and augmented by Sir Henry Stuart Jones with the assistance of Roderick Mackenzie
[…] Oxford: Clarendon Press.
Oxford Dictionary of English (1998). First edition edited by Pearsall, J. and Hanks, P.
Second edition edited by Soanes, C. and Stevenson, A. Oxford: Clarendon Press.
Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 23