χρόνια - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

στους κόλπους τόσο της φαινομενολογικής όσο και της αναλυτικής γνωσιοθεωρίας
της τεχνολογίας, έχει αναδυθεί μια μετριοπαθής συναίνεση σύμφωνα με την οποία ο
τρόπος απόκτησης της τεχνολογικής γνώσης γίνεται καλύτερα κατανοητός όχι τόσο
ως ένα καθορισμένο, ενοποιημένο φαινόμενο παρά ως γνώση της δημιουργικής διαδικασίας.
Η λεγόμενη «εμπειρική στροφή» στη Φιλοσοφία της Τεχνολογίας [10] δίνει
σαφή προτεραιότητα στον φιλοσοφικό στοχασμό που βασίζεται σε εμπειρικώς επαρκείς
περιγραφές οι οποίες αντικατοπτρίζουν τον πλούτο και την πολυπλοκότητα της
σύγχρονης τεχνολογίας. Κύριο μέλημα των διανοητών αυτού του ρεύματος, είναι η
ευρύτερη επεξεργασία της δραστηριότητας των τεχνολόγων και των μηχανικών με
σκοπό την αναζήτηση ικανοποιητικότερης μεταφυσικής και οντολογικής κατανόησης
των τεχνημάτων καθώς και η προσέγγιση πιο «στέρεων» γνωσιοθεωρητικών
αναλύσεων της τεχνικής πρακτικής.
Στο πλαίσιο της παραπάνω διατυπωμένης προβληματικής, η έννοια του «τεχνήματος»
καθίσταται κεντρική. Από την πρώτη σύλληψη της ιδέας της κατασκευής ενός
τεχνήματος ως την τελευταία φορά που αυτό χρησιμοποιήθηκε για ένα συγκεκριμένο
σκοπό και με έναν συγκεκριμένο τρόπο (και στη συνέχεια έπαψε το οποιοδήποτε
είδος λειτουργικότητάς του) παρεμβάλλεται ένα χρονικό διάστημα που φαίνεται
πως προσδίδει στο τέχνημα μια «φύση», αποτέλεσμα της αλληλοεπίδρασής του με
το περιβάλλον. Τα τεχνήματα έχουν ακόμα και εγγενείς, υπό μια έννοια, ιδιότητες,
δηλαδή στη «σχέση» τους με το κοινωνικό σύνολο αποκτούν χαρακτηριστικά που
δεν τους προσδόθηκαν εξαρχής από τον κατασκευαστή. Η απόκτηση αυτών των
χαρακτηριστικών συνδέεται με τον τρόπο και τη διαδικασία «κοινωνικοποίησης» των
τεχνημάτων. Αυτή η πολυπλοκότητα του, σε πρώτο επίπεδο, «ουδέτερου» υλικού
προϊόντος (το οποίο όμως συνδέει την οικονομική με τη γνωστική πράξη, τα μέσα
με τους σκοπούς, την πράξη με τη γένεση και το τέλος της [11] ), εξηγεί και το γεγονός
ότι ο άνθρωπος είναι συχνά πρόθυμος να κάνει δραστικές αλλαγές στον τρόπο ζωής
του για να εναρμονιστεί με τις τεχνολογικές εξελίξεις, χωρίς όμως να είναι σε θέση
να αναγνωρίζει την δυναμική των τελευταίων.
Έτσι, είναι αναμενόμενο ότι η Φιλοσοφία της Τεχνολογίας, που πλέον φαίνεται να
υιοθετεί τον όρο Τεχνοεπιστήμη προσβλέποντας ίσως και στην ευρύτερη ακαδημαϊκή
αποδοχή, έχει θέσει ως ένα από τα κεντρικά της μελήματα την ανάλυση της έννοιας
του τεχνήματος. Η εξέλιξη αυτή έχει άμεση σχέση και με την ένταξη στον σχετικό
προβληματισμό ενός τρίτου όρου, που μας ενδιαφέρει εδώ ιδιαίτερα: «Μηχανοτεχνία»
(Engineering). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να θυμηθούμε ότι κεντρικό ερώτημα της
Φιλοσοφίας της Επιστήμης είναι ήδη το εξής: «τι είδους επιστήμη είναι η μηχανοτεχνία;»
[12]
, του οποίου η μέχρι τώρα απάντηση στηρίζεται, λανθασμένα κατά τη γνώμη μας,
στη βασική διάκριση μεταξύ βασικής (pure ή basic) και εφαρμοσμένης (applied) επιστήμης.
Στο πλαίσιο αυτό, γίνεται λόγος γενικά για τεχνολογικές ή μηχανοτεχνικές επιστήμες
[13] (technological ή engineering sciences, για παράδειγμα αντοχή των υλικών,
θερμοδυναμική, μηχανική των ρευστών κ.ά. – τομείς που όμως είναι μόνο συστατικοί
των διαφόρων κλάδων της μηχανοτεχνίας, η «αντοχή των υλικών» του κλάδου των
πολιτικών μηχανικών, η «μηχανική των ρευστών» των χημικών μηχανικών, η «θερμοδυναμική»
των μηχανολόγων και χημικών μηχανικών) έτσι ώστε να ξεπεραστεί η
[10] Δες, Achterhius, 2001. Η προσέγγιση αυτή ανέπτυξε μια φυσική συμμαχία με αυτήν του κοινωνικού
κονστρουκτιβισμού στις σπουδές STS (Science, Technology Studies ή Science, Technology
and Society).
[11] Δες, Nicolacopoulos, 1979.
[12] Δες, για παράδειγμα, Poser, 1998.
[13] Συνήθως, όταν γίνεται αναφορά στις τεχνολογικές επιστήμες, σε αντίστιξη με τις βασικές επιστήμες
(για παράδειγμα τη χημεία, τα μαθηματικά και τη φυσική) αυτές περιλαμβάνουν πέρα από τις
μηχανοτεχνικές και την ιατρική ή ακόμα και γεωπονικές σπουδές. Δες, Layton, 1988, σελ. 96. Γενικά,
δηλαδή, η μηχανοτεχνία εντάσσεται στο πεδίο των τεχνολογικών σπουδών.
246 Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Π Ο Σ Κ Ο Κ Κ Ι Ν Ο Σ