χρόνια - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

9
9. Ο αποχαιρετισμός του Ορφέα και της
Ευρυδίκης παρουσία του ψυχοπομπού
Ερμή. Ανάγλυφο (480-323 π.Χ.).
Πηγή: Εθνική Λυρική Σκηνή, Christoph
Willibald Gluck, Ορφέας και Ευρυδίκη,
Περίοδος 2006-2007, σ. 99.
Σε κάθε περίπτωση, ο πρωτοπόρος Dalcroze, τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα,
επινόησε τη δική του πλαστική ρυθμική και ταύτισε την απόλαυση της μουσικής και
τη βαθύτερη κατανόησή της με τη σωματική έκφραση. Στο έργο του συνυπήρχαν,
μέσα από τη λιτή αισθητική της πλαστικότητας του σώματος, η ορθολογική πειθαρχία
της γυμναστικής άσκησης και η αβίαστη έκφραση των συναισθημάτων μέσω του αυτοσχεδιασμού.
Η απήχηση του έργου του ήταν τόσο μεγάλη ώστε όλη η ευρωπαϊκή
διανόηση της εποχής συνέρρεε στο Hellerau για να το γνωρίσει και να το μελετήσει.
Μεταξύ αυτών ο Le Corbusier (1887-1965) και ο αναθεωρητής της θεατρικής πράξης
και διδασκαλίας, Konstantin Stanislavski (1863-1938).
Στην Ελλάδα, η μουσική του Ορφέα και της Ευρυδίκης του Gluck πρωτοπαρουσιάστηκε
σε μορφή συναυλίας στις 7 Ιουλίου 1941, στο Ηρώδειο, υπό τη διεύθυνση και
πάλι του Φιλοκτήτη Οικονομίδη. Η ιταλική εκδοχή της όπερας στην ολοκληρωμένη
της μορφή, παρουσιάζεται για πρώτη φορά επί Γερμανικής Κατοχής και πάλι στο
Ηρώδειο στις 10 Οκτωβρίου 1942, σε παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου [30] με Γερμανούς
κυρίως συντελεστές. [31] Όσο για τη γαλλική εκδοχή της όπερας, ήταν άγνωστη
στο ελληνικό κοινό μέχρι το 2008, οπότε και ανέβηκε στη Λυρική Σκηνή. Από τα
παραπάνω μπορούμε να υποθέσουμε ότι, στον εκατονταετή εορτασμό του Πολυτεχνείου,
έχουμε ίσως αν όχι την πρώτη, αλλά μία από τις πρώτες παρουσιάσεις μέρους
του σημαντικού αυτού έργου στο ελληνικό κοινό (εικ. 09).
Αυτό αποτελεί ένδειξη της συμβολικής σημασίας που κατέχει ο θεσμός του Πολυτεχνείου
στη διανόηση του Μεσοπολέμου, καθώς και της διαρκούς μέριμνας του
ιδρύματος να βρίσκεται στην αιχμή των επιστημονικών, πολιτιστικών και κοινωνικών
εξελίξεων, πράγμα που διαφοροποιήθηκε πολύ στα επόμενα χρόνια μέχρι τις μέρες
μας. Το Πολυτεχνείο, στα τέλη της δεκαετίας του 1930, δείχνει να επιμένει να είναι ο
κυρίαρχος εκφραστής ενός εύρωστου και υγιούς μοντερνισμού, αρωγού στην ευρύτερη
προσπάθεια της ελληνικής κοινωνίας για εκσυγχρονισμό, αποφεύγοντας να
προκαλεί ρήξεις με την ελληνοκεντρική ρητορική του Μεταξά. Σε κάθε περίπτωση η
δεκαετία του 1930 σ’ όλη την Ευρώπη είναι μια αντιφατική εποχή, όπου από τη μια
μεριά η παγκόσμια ελπίδα για νέα κοινωνικά μοντέλα μιας λειτουργικής, μοντέρνας
ζωής κορυφώνεται, καθώς παράγεται νέος κοινωνικός χώρος, νέα αρχιτεκτονική, νέα
τέχνη, ενώ την ίδια στιγμή η απειλή του επερχόμενου νέου πολέμου γίνεται ορατή
και πιθανή. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σήμανε, μεταξύ άλλων, και το τέλος της αλληγορίας
και του ιδεαλισμού, έτσι όπως είχαν διαμορφωθεί από το Διαφωτισμό, δίνοντας
τη θέση τους στο ρεαλισμό και τον κοινωνικό πραγματισμό. Ωστόσο, στην ελληνική
πραγματικότητα, η δικτατορία του Μεταξά, αποσκοπώντας στην κατασκευή
του δικού της πολιτιστικού αποτυπώματος, συντηρεί το δίχως άλλο την αλληγορία
και επενδύει σε κάθε υπόμνηση της αρχαιότητας και της μυθολογίας της. Άριες σαν
την «Ω! τι καθάριος ουρανός!», που τραγουδά μ’ ευγνωμοσύνη ο Ορφέας φτάνοντας
στα Ηλύσια Πεδία μετά τη δοκιμασία του Άδη, εύκολα εντάσσονται στη ρητορική
του «καθαρού» που εκείνη την εποχή υπήρξε ο εκφραστής, είτε θετικών επιλογών
όπως αυτές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και της θεωρίας του χώρου, είτε τραγικών
επιλογών όπως αυτές της ευγονικής και αργότερα των διάφορων φυλετικών
πογκρόμ. Είναι σαφές ότι η κοινωνία αναζητά νέες επιλογές οι οποίες εκφράζονται
και υιοθετούνται από αντιφατικές ιδεολογίες και ποικίλα μορφώματα.
[30] Γ. Κ. Μπαστιάς, Κωστής Μπαστιάς: Δημοσιογραφία-Θέατρο-Λογοτεχνία. Αθήνα: Καστανιώτης, 2005,
σ. 348, 359. Επί Γερμανικής Κατοχής το Βασιλικό Θέατρο μετονομάζεται σε Εθνικό, με διευθυντή τον
δημοσιογράφο Ν. Γιοκαρίνη.
[31] Στην παράσταση του 1942: Μουσική διεύθυνση: Φ. φον Χαίσλιν, Σκηνοθεσία: Μ. Χόφμυλλερ,
Χορογραφία: Ρ. Χλάντεκ, Ορφέας: Ε. Άλντορ, Ευρυδίκη: Λ. Μπέτσου.
110 Α Ι Μ Ι Λ Ι Α Α Θ Α Ν Α Σ Ι Ο Υ