χρόνια - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Ν Ι Κ Ο Σ Μ Π Ε λ α β ί λ Α Σ
Η περιπέτεια της κατασκευής ενός σύγχρονου μεσογειακού λιμανιού
Η ανάπτυξη των λιμενικών υποδομών του Πειραιά έως το 1949
Τo «νεοκλασικό» λιμάνι
Στα τέλη του 19ου αιώνα ο ρόλος του Πειραιά αναβαθμιζόταν συνεχώς, ως προς
την επιχειρησιακή του σχέση με το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Η κρίση της
Ερμούπολης, η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου, η νέα αστική γεωγραφία της
χώρας, με την Αθήνα ως κεντρικό πόλο συνέβαλαν σε αυτό.
Από τη γέννησή του, λίγο μετά τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας, το λιμάνι λειτούργησε
στον βαθύ κόλπο με την πολυσχιδή ακτογραμμή, ανάμεσα στην Πειραϊκή
χερσόνησο και τα έλη του Κηφισού. Το λιμάνι εκείνης της πρώτης φάσης, δεν ήταν
τίποτε περισσότερο από μία πρόχειρη εγκατάσταση ελλιμενισμού ιστιοφόρων στην
ξέρα του Τζελέπη, στο βάθος του αγκυροβόλιου. Συμπληρώθηκε με ένα λιθόκτιστο
κρηπίδωμα το οποίο διέτρεχε το μέτωπο της νεοκλασικής πόλης. Στη νότια, ή δεξιά
«τω εισπλεόντι» ακτή, υπήρχαν εργαστήρια, ένα σχοινοπλοκείο, μία πυριτιδαποθήκη
και ένα ναυπηγείο [1] , στο κέντρο του λιμανιού, ο πρώτος ατμόμυλος, ένας από τους
πολλούς που θα κτίζονταν τα επόμενα χρόνια, και στα βόρεια το έλος, το μικρό νεκροταφείο
και μικρά ναυπηγεία επάνω στην αμμουδιά.
Από την έναρξη της οικοδόμησης του Πειραιά, στα πλαίσια του πρώτου σχεδίου
πόλης του 1834, έως το 1890 που κατατέθηκαν τα σχέδια της μεγάλης επέκτασης,
το μέτωπο διαμορφώθηκε με παράκτια αστικά μέγαρα, το δημαρχείο, τη
δημοτική αγορά και τρεις ναούς σε παράταξη κατά μήκος της ακτής. Ενδιαφέρουν
οι χερσαίες λιμενικές εγκαταστάσεις εκείνης της περιόδου: το Λαζαρέτο (1835), οι
Λιμενικές Αποθήκες (1836), το Τελωνείο (1837) περί τον ναό του Αγίου Νικολάου
στη νοτιοανατολική άκρη. Όπως και οι τρεις σιδηροδρομικοί σταθμοί, ο πρώτος
της γραμμής της Αθήνας (ΣΑΠ 1882) και οι δύο μεταγενέστεροι, των γραμμών
Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ 1904) και Λαρίσης (ΣΕΚ 1904) στις δύο άκρες του έλους,
στα δυτικά και στα βορειοδυτικά αντίστοιχα. Αυτά τα κτίρια, μαζί με τον φάρο
της Ψυτάλλειας (1856) ο οποίος φώτιζε τον δίαυλο και τα δύο μικρότερα φανάρια
της εισόδου αποτελούσαν τις κτιστές λιμενικές εγκαταστάσεις της πρώτης φάσης
λειτουργίας.
Από το 1836 μέχρι το 1911, το λιμάνι ουσιαστικά λειτουργούσε υπό τον έλεγχο
του Δήμου Πειραιά. Διοικήθηκε διαδοχικά από το «Μωλικό Ταμείο» (1836-1848),
την «Επιτροπή Προκυμαίας Πειραιώς» (1848-1861), και την «Εφορευτική Επιτροπεία
του Λιμένος» (1861-1911). Με την ίδρυση της «Λιμενικής Επιτροπής» το 1911
άρχισε η πορεία για τη διοικητική αυτοτέλεια του λιμανιού. Το 1930 το καθεστώς
λειτουργίας άλλαξε με την ίδρυση του κρατικού Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς [2] ,
ο οποίος συγκέντρωσε την οργάνωση, διοίκηση και εκμετάλλευση των λειτουργιών,
συμπεριλαμβανομένων και των φορτοεκφορτώσεων που μέχρι τότε ήσαν
στα χέρια ιδιωτών.
Ο Νίκος Μπελαβίλας
είναι Λέκτορας Πολεοδομίας
στη Σχολή Αρχιτεκτόνων
Μηχανικών ΕΜΠ
nbelavil@central.ntua.gr
[1] Γ. Αγγελόπουλος, Στατιστική Πειραιώς, Αθήναι 1852, σελ. 15.
[2] Νόμος 4748/13 Μαΐου 1930.
Ε Ν Ο Τ Η Τ Α I I : Τ Ε Χ Ν Ι Κ Α Ε Ρ Γ Α , Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ι Α , Δ Ι Κ Τ Υ Α & Υ Π Ο Δ Ο Μ Ε Σ
315