14 - 17

EMRE, Havva
Hüsn ü Aşk’ın Tasavvuf Bağlamında Arketipsel Tahlili
Arketipsel eleştiri yöntemi, 20. yüzyılda doğmuş ve Carl Gustav Jung’un kolektif bilinçdışı dediği alanda yer alan
ve arketip olarak isimlendirdiği ilk örneklere dayanan bir eleştiri yöntemidir. Freud’un değindiği kişisel bilinçdışı kişiye
özgü iken kolektif bilinçdışı ise tüm insanlarda benzerlik gösterir. Jung’un kolektif bilinçdışı dediği alanda yer alan arketipler,
Platon’un idealarına benzer. Bunlar evrensel ve ilk modellerdir. Bunlar arasında sıklıkla söz edilenler persona, gölge,
anima, animus, kendilik, ihtiyar bilge adam ve aşama arketipleridir.
Jung psikolojisi ile tasavvuf arasında bir paralellik vardır. Örneğin kahramanın macerasını niteleyen aşama arketipiyle
tasavvuf yolunda kâmil insan mertebesine doğru ilerleyen ve bu yolda bir mürşide intisap eden müridin süreci
benzerdir. Tasavvuf, klasik Türk şiirinin ana temalarından biridir. Arketiplerle tasavvufun birbiriyle bağlantılı alanlar olduğunu
göz önüne aldığımızda, divan edebiyatına ait pek çok eserde arketiplerle karşılaşabilmekteyiz.
Divan şiirinin son büyük üstadı olarak kabul edilen Şeyh Galib’in Hüsn ü Aşk adlı mesnevisi, sembolik bir anlatımla
tasavvufun işlendiği bir eserdir ve arketipsel bağlamda incelendiğimizde, kolektif bilinçdışına ait aşama arketipinden
gölge arketipine ve ihtiyar bilge adama kadar pek çok arketipi içerisinde barındırdığını görmekteyiz.
Bu çalışmamızda Şeyh Galib’in 19. yüzyılda kaleme aldığı Hüsn ü Aşk adlı mesnevisinin ana teması olan tasavvuf
olgusunu ve bunun arketipsel bağlamda nelere karşılık geldiğini göstermeye çalışacağız.
Archetypical Analysis in the Context of Islamic Mysticism of Hüsn ü Aşk
The mode of archetypical criticism was born in 20 th century and appears to be a method of criticism, based on
the first examples taking place in the area, defined by Carl Gustav Jung as collective unconscious. While the personal unconscious,
unconscious by Freud, is specific to the individual, the collective unconscious, however, shows similarities in all
people. The archetypes taking place in the field, defined by Jung as collective unconscious look like ideas of Platon. These
are universal and appear to be the first models. Those that are frequently mentioned among them are persona, shadow,
anima, animus, self- (selfdom), and old wise man and stage archetypes.
There is a parallelism between Jung psychology and Islamic mysticism. For instance, the process of a disciple
being affiliated to a mentor in this direction and making progress towards level of the perfect human being in the Islamic
mysticism is similar to each other. The Islamic mysticism is one of the main thymes of the classical Turkish poetry. When
we take into consideration of the fact that the archetypes and Islamic mysticism are the fields, connected with each other,
we may come across to the archetypes in various works belonging to the Classical Ottoman Literature.
The masnavi (poem made up of rhymed couplets, each couplet being of a different rhyme) of Şeyh Galib (who
is accepted as the last great master of the Ottoman Poetry), called as Hüsn ü Aşk is a work where the Islamic mysticism
is processed in a symbolic expression and when we examine it in a archetypical context, we come to see that it contains
various numbers of archetypes from stage archetype belonging to the collective unconscious up to shadow archetype and
also until old wise man.
In this study of us, we are going to try to show the Islamic mysticism fact being the main theme of masnavi, written
by Şeyh Galib in the 19 th century, and titled as Hüsn ü Aşk and what this corresponds to in archetypical context.
|103