14 - 17

İNAN, Göker
Çok Yönlü Bir Osmanlı Bürokratı: Hasan Esîrî ve İlginç Notlarla Dolu Tarih ve Coğrafya Eseri
Hasan Esîrî, devri için meşhur fakat bugün için meçhul bir şahsiyettir. Kendisine Esîrî denmesi, 1683 II. Viyana
Kuşatması sonrasındaki muharebelerin birinde esir düşüp yaklaşık iki yıl kadar esaret hayatı yaşamasından ileri gelmektedir.
Hasan Esîrî, Osmanlı ordusunda muvazzaf olarak Doğu’da ve Batı’da çok sayıda sefere katılmış, üst rütbeli paşalar
ve sadrazamlarla savaş lojistiği ve stratejisi hakkında mahfi görüşmeler yapmış ve fikirleri kabul görüp takdir toplamıştır.
Bağdat ve Kıbrıs gibi büyük eyaletlerde defterdarlığı da vardır. Böylelikle Osmanlı coğrafyasının pek çok yerini gezmiş,
gezip gördüğü bu yerlerde tuttuğu notlar, sonraki yıllarda “Mi’yârü’l-Düvel ve Misbârü’l-Milel” adındaki hacimli eserinde
yer almıştır. Esaret yılları boyunca Latince, Yunanca ve Macarcayı öğrendiği bilinmektedir. Böylelikle yabancı dilde yazılan
tarih ve coğrafya kitaplarından iktibaslar yaparak söz konusu eserini genişletme imkânı bulmuştur. Diğer taraftan ordu
işleyişine vâkıf olan Esîrî’nin, tefessühe yüz tutan düzene karşı getirdiği ciddi eleştiriler her bakımdan dikkate değerdir.
138|
A Versatile Ottoman Bureaucrat: Hasan Esîrî and His Historical-Geographical Work Replete
with Interesting Notes
Hasan Esîrî, a famous man of his time, is an obscure name today. His moniker Esîrî is due to his two-year captivity
life following his enslavement in one of the battles following the second siege of Vienna, 1683. As an official in the Ottoman
army, Hasan Esîrî participated in many expeditions in the East and the West, took part in secret meetings with high
ranking pashas and grand viziers about strategy and logistics of war, and his ideas were both accepted and appreciated. He
also served as defterdar in such great provinces as Baghdad and Cyprus. Thus he had the chance to travel in many parts of
the Ottoman realm, and the notes he took during his travels would later be gathered in his voluminous work called “Mi’yâr
al-Duwal wa Misbâr al-Milal.” He is known to have learnt Latin, Greek, and Hungarian during his captivity years. He thus
had the chance to develop his work by recourse to historical and geographical works in these languages. On the other hand,
remarkable in every aspect are the serious criticisms that Esîrî, with the intimate knowledge he had on military matters, has
directed to the order that seemed to turn riotous.