14 - 17

ÇINAR, Hüseyin-YAVUZ Faruk
Osmanlı’nın Son Döneminde Yabancı Devlet Temsilciliklerine ve Gayrimüslim Teb‘aya
Vakıflardan Yapılan Tahsisler
Osmanlı Devleti’nde, tarihî seyri içinde hayrî ve sosyal açıdan oldukça geniş bir hizmet alanı bulunan vakıf
müessesesi, Osmanlı’nın son döneminde bir takım farklı uygulamalara maruz kalmıştır. Bilhassa Tanzimat sonrasında,
değişen dış ve iç politikanın etkisini, vakıflar üzerinde de izlemek mümkündür. Bu değişmelerden belki de en önemlisi
vakıf taşınmazlardan gayrimüslim Osmanlı teb‘asına yapılan tahsislerdir. Bu tahsisler genellikle, kilise, mektep, hastane,
mezarlık gibi sosyal ihtiyaçları karşılamak üzere talepte bulunan cemaatlere devlet eliyle vakıf arazilerin mukataa bedeli
karşılığında tahsisi şeklinde gerçekleşmiştir. Ancak bu tahsisler, sadece Osmanlı teb‘ası olan gayrimüslimlerle sınırlı kalmamış,
yabancı devletlerin, özellikle İngiliz ve Rusya’nın diplomatik temsilciliklerine de yapılmıştır.
Osmanlı’nın son döneminde sosyal ve ekonomik alanlarda yaşanan bir takım olumsuzluklardan ya da değişimden
haliyle vakıf sistemi de etkilenmiş; icâreteyn ve mukataa yöntemleri, vakıfların maruz kaldığı mali kayıpların telafisinde
tercih edilen yollardan birisi olmuştur. Yukarıda bahsedilen gayrimüslim teb‘a ile yabancı devletlere yapılan tahsislerde
de, icâreteyn ve çoğunlukla da mukataa yöntemi tercih edilmiştir. Bu çalışmada, hangi istekler doğrultusunda vakıflardan
tahsislerin yapıldığı ve bunların hangi usul çerçevesinde gerçekleştirildiği konuları, örnek belgelerle ele alınıp incelenecektir.
Allocations Made from Waqfs to Diplomatic Representatives and Non-Muslim Citizens in the
Last Period of Ottomans
In historical process of the waqf institution, which has a large service area in terms of charity and society, was
exposed to different practices in the last period of Ottoman. Especially after the Tanzimat period, it is possible to see the
effects of changing internal and external policies. Probably the most significant change is the allocation of waqf immovables
to non-Muslim Ottoman citizens. This allocations generally applied by the state in order to meet social needs such as
church, school, hospital, cemetery in return for a renting fee. But these allocations not only designed for Ottoman non-Muslim
citizens, also applied for foreign states, particularly English and Russian diplomatic representatives.
In the last period of Ottoman, waqf system has been affected by social and economical negation or changes and
icareteyn and mukataa adopted as methods for the compensation of the financial losses. Allocations for non-Muslim Ottoman
citizens and diplomatic representatives was not an exception, icareteyn and mostly mukataa are the preferred methods.
In this study, practice of procedural framework and situation of allocations will be examined with sample documents.
|71