14 - 17

YILMAZ, Tuba Demirci
Zührevi Hastalık Salgını ve Osmanlı Frengilisinin Bedeni: Geç Osmanlı İmparatorluğu’nda
Zührevi Hastalık, Tıbbi Söylem ve Toplumsal Cinsiyet
On dokuzuncu yüzyılın ortasıyla yirminci yüzyılın başı arasında cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve bu hastalıkların
kitlesel olarak salgınlar biçiminde yayılışı hem bir halk sağlığı sorunu hem de siyasi bir sorun haline gelmiştir. Sıklıkla
“modern devrin hastalığı” olarak adlandırılan frengi, geleceğin kuşaklarının ve anne karnındaki fetüsün sağlını bozan,
bulaştığı farklı toplumsal kesimlerden aileleri sağlıksız, riskli ve kusurlu nesillerle helak eden korkunç bir hastalık olarak
algılanmıştır. Frengi aynı zamanda orduların savaşma kabiliyetini yok eden ve içinde yayıldığı toplumların itibarına da zarar
veren ahlaka mugayir bir hastalıktır. Kitleler arasında hızla yayılan frengi nedeniyle dünyanın pek çok yerinde farklı tür
tepkiler ortaya çıkmış ve önlemler alınmıştır. 1850’li ve 1900’lü yıllar arasında Osmanlı yönetimi de frengiyi toplumun ve
devletin güç ve donanımı açısından külfet oluşturan ciddi bir sorun olarak görmeye başlamıştır. Frengi vasıtasıyla hastalıklılar,
sağlık çalışanları, belediye zabıtası ve polis mensuplarıyla kanaat-cemaat önderleri gibi hastalığın yayılmasından veya
önlenmesinden sorumlu farklı toplumsal kesimlerin disipline edilmesi için çeşitli baskı araçları kullanılmıştır. Osmanlı
öğüt yazını hedef kesimlere ve önleyici tedbirlerden sorumlu yetkililere pratik yönergeler sağlayarak, frengi konusundaki
yönetmelikleri tamamlamaya çalışmıştır. Bu bildiri geç Osmanlı İmparatorluğu’nda frengi hastalığını önlemeye yönelik
yönetmeliklerin farklı boyutlarını eleştirel ve karşılaştırmalı bir biçimde çözümleyerek, hem frengi hastalığı ve hastalarına
dair temsil biçimlerini, hem de zührevi hastalıklar konusundaki tıbbi söylemlerin cinsiyetçi yapısını döneme ait çeşitli
yönetmelikler, öğüt literatürü, basın ve Osmanlı tıbbi yazını vasıtasıyla irdeleyecektir.
280|
Venereal Contagion and the Body of Ottoman Syphilitic: Venereal Disease, Medical Discourse
and Gender in the Late Ottoman Empire
From mid- nineteenth to early twentieth century, sexually transmitted diseases and their society-wide flow as
epidemics became a public health as well as a political concern. Syphilis, often regarded as an “illness of the modern era”,
perceived as an evil infirmity that could deteriorate future generations, obliterate foetuses and doom stricken families of
different classes to unhealthy, jeopardized and tainted progeny. It was also an immoral malady which could destroy the
fighting ability of armies and impair the honor of societies in which it broke out. For the rapid flow of syphilis among
masses, different sets of reflexes and precautions emerged world-wide. Between 1850s and 1900s, Ottoman administration
started to perceive syphilis as a serious encumbrance for the outfit and might of the society and state, too. In the medium of
syphilis, repressive means were utilized to discipline different social groups; since the infected, medical professionals, magistrates
of municipal and police administration, and the community leaders were either deemed culpable or deterrent for
its expansion. Ottoman advice genre on syphilis also sustained regulations by providing practical instructions to the target
population and agents liable to enforce the preventive measures. This paper critically and comparatively analyses different
dimensions of anti-syphilis regulation in the late Ottoman Empire to portray the representations of the syphilitic and the
syphilis as well as arguing the gendered nature of medical discourses over venereal disease through various regulations,
advice genre, the press and Ottoman medical literature.