14 - 17

DEMİRTAŞ, Bahattin
II. Meşrutiyet Dönemi İstanbul’unda İmar Faaliyetleri
Osmanlı İstanbul’u, doğunun ve batının muhteşem bir sentezi olmuştur. Büyük bir medeniyetin son başkentliğini
yapan bu şehir, XIX. yüzyılın getirdiği Batılılaşma düşüncesinden de oldukça fazla etkilenmiştir. Fakirlikle zenginleşmenin
yüz yüze geldiği bir ortamda yapılan yenilik hareketleri, kentin sorunlarına çözüm getirecek yeni kurumların oluşmasını
ve bu amaçla çıkarılacak kanun ve şartnamelerin yürürlüğe konulmasını sağlamıştır. Değişimlerin gereği olarak
Moltke, 1842’de İstanbul’un ilk imar planını yapmıştır. 1848 tarihinde “I. Ebniye Nizamnamesi,” “Ebniye Beyannamesi” ve
1849 tarihinde “II. Ebniye Nizamnamesi” yürürlüğe girmiştir. 1854 yılında “Şehremaneti” kurulmuş, fakat asıl gelişme 1857
yılında batılı anlamda ilk belediye olan “Altıncı Daire-i Belediye”nin kurulmasıyla yaşanmıştır.
II. Abdülhamid, mimarlık faaliyetleri için Avrupa’dan mimarlar getirtmiş, 1896’da Raimondo D’Aronco’yu baş mimarlığa
kadar yükseltmiştir. 1902 ve 1908 yılında yine Sultan tarafından Paris’in baş mimarı Joseph Antoine Bouvard’dan
İstanbul’u güzelleştirmek üzere bir planın geliştirilmesi istenilmiştir. Fakat bu plan yeni bazı imajlar getirmesine karşın
uygulanamamıştır.
1908 ile 1918 arasındaki on yılın önemli bir bölümünün büyük savaşlarla geçmesine ve yaşanan bütün zorluklara
karşın bugünkü kent planlamasına benzer düşünceler tartışılmaya başlanmıştır. Bu tartışma ve politikalarda dönemin
Osmanlı hükümetleri ve Nafia nazırları büyük rol sahibi olmuştur. İttihat ve Terakki’nin doğrudan iktidarı döneminde İstanbul’da
Mimar Kemalettin, Vedat, Ali Talat ve Arif Hikmet gibi mimarların etkisi görülmeye başlanmıştır. Bu arada harita
alma işi I. Dünya Savaşının başlamasıyla Almanlara verilmiştir.
Bu bildiri de Osmanlı Devleti’nin siyasi, sosyal ve iktisadi bakımdan önemli çalkantılar yaşadığı bir süreçte görevde
bulunan yönetimlerin, İstanbul’a yönelik imar faaliyetleri hakkında mukayeseli ve bilimsel bir sunum yapılacak olup; bu amaçla
arşiv kaynakları, meclis tutanakları, süreli yayınlar başta olmak üzere geniş bir literatür çalışması yapılacaktır.
86|
Public Works Activities in Istanbul in the Second Constitutional Period
Ottoman Istanbul has been a magnificent synthesis of the east and the west. The last capital of a great civilization,
this city was greatly influenced by the idea of Westernization that the 19 th century brought about. The moves of innovation,
conducted in a milieu where poverty came face-to-face with enrichment, ensured that new institutions to provide
solutions for the problems of the city would form and that the laws and specifications to be issued for this purpose would
be put into effect. As a necessary part of the changes, Moltke made the first development plan for Istanbul in 1842. “The
First Regulations for Buildings” and the “Regulations for Buildings” were put into effect in the year 1848 while “The Second
Regulations for Buildings” came about in 1849. The initial municipality (“Şehremaneti”) was established in 1854, yet the real
development took place when “The Sixth Municipal Department”, the first municipality in the Western sense, was founded
in 1857.
Abdulhamid II had architects brought from Europe for the architectural activities and promoted Raimondo
D’Aronco to the post of chief architect in 1896. In the years 1902 and 1908, the Sultan asked the Paris chief architect Joseph
Antoine Bouvard to develop a plan for the beautification of Istanbul. However, this plan could not be put into practice even
though it brought about some new images.
Although an important part of the ten years between 1908 and 1918 went by with great wars and although great hardships
were experienced, ideas resembling urban planning began to be discussed. The Ottoman governments and Public Facilities
ministers of the period played a great role in these discussions and policies. In the period of direct government by the Committee
for Union and Progress, the influence of such architects as Kemalettin, Vedat, Ali Talat and Arif Hikmet began to be observed in
Istanbul. Meanwhile, the task of mapping was awarded to the Germans upon the onset of the First World War.
In the paper, a comparative and scholarly presentation of the public works activities by the administrations that
held office during a process in which the Ottoman State went through great turbulence will be made, and for this purpose,
a broad literature review primarily based on archival sources, parliamentary minutes and periodicals will be carried out.