14 - 17

GÜNDÜZ, Tufan
Safevîlerde Sünnî Bir Hükümdar: II. Şah İsmail ve Dönemi
Şah Tahmasb’ın vefatı haber alınır alınmaz, Kahkaha Kalesi’nde hapiste olan Şehzade İsmail Mirza, serbest kalıp,
hızla Kazvin’e geldi. Safevî tahtına oturdu. Kardeşleri ve yeğenlerinin çokluğu yüzünden tahtını güvende hissetmediğinden
hanedan mensuplarını teker teker ortadan kaldırdı. Onun kan dökücülüğü ve acımasızlığından 11 şehzade ve 1200 sadık Kızılbaş
nasibini aldı. Sadece ağabeyi kör Muhammed Hüdabende ile iki oğlu Hamza ve Abbas Mirza tesadüfen kurtulabildi.
Onun bu tutumu aslında Şah Tahmasb zamanında başlayan kardeş katlinin bir devamı niteliğindeydi ve kutsal hanedan
ocağının Kızılbaşlar nezdindeki değerini düşürmekten öteye bir işe yaramamıştı. Öyle ki, kendisinin o sıralarda erkek çocuğu
da olmadığından neredeyse hanedanın sonunu getirecekti.
II. İsmail’i Safevî şahları arasında farklı kılan en önemli özelliği ise Sünnîlik ile suçlanmasıydı. Şah İsmail ve Şah Tahmasb
zamanında revaçta olan, camilerde ve açık alanlarda ilk üç halifeye, ashaptan bazılarına ve Hz. Aişe’ye lanet okumayı
yasaklaması, paranın üzerinden Şiîliğe dair ibare ve işaretleri kaldırması ahali arasında rahatsızlık yaratmıştı. Aslında onun bu uygulamaları
Sünnî-Şiî çatışmasını önlemek düşüncesinden oldukça uzaktaydı. Muhtemelen kendi iç dünyasında bir çatışma hali
yaşıyordu. Kaynağı tam belli olmayan bu çatışmanın, bizzat babası tarafından devlet işlerinden uzaklaştırılıp Kahkaha kalesinde
yıllarca hapiste kalmasıyla bağlantısı vardı. Ancak siyasal ve dinî yapı gereği fikirlerini hiçbir zaman açıklamaya yanaşmamış,
sadece bazı meclislerde tartışmalar yapılmasını sağlayabilmişti. Buna karşın, kendisine yönelik bir isyan veya hakaret olduğunda
Kızılbaş gelenekleri öne sürmekten ve Türkmenleri bu yolla ikna etmekten de geri durmamıştı.
Bir suikast sonucu öldürülmesi geniş kitleler tarafından memnuniyetle karşılandı. Bununla birlikte ölümünden
birkaç yıl sonra kendisini II. Şah İsmail diye tanıtan bazı Kalenderiler ortaya çıkıp etraflarına adamlar devşirip isyan hareketlerinde
bile bulundular. Bunlardan biri Osmanlı ülkesine kadar gelip özellikle Şam Bayadı Türkmenleri arasında dolaşarak
yardım toplamaya çalışmıştı. Osmanlı idaresinin durumu fark etmesiyle yeniden İran’a kaçan bu sahte Şah İsmail,
Loristan’da geniş destek bulmuş, Muhammed Hüdabende’yi uzun süre meşgul etmişti.
|123
A Sunni Ruler In Safavids: Shah İsmail II and His Era
Immediately after finding out about the death of shah Tahmasp, sultan’s son Shah Ismail who had been in prison in
Qahqaheh Castle was released and swiftly brought to Kazvin. He ascended the throne. As he did not feel himself secure because
of the large number of brothers and nephews, he executed members of dynasty one by one. 11 Shehzade and 1200 loyal Qizilbash
have had their share of his bloodlust and atrocity. Only his brother Muhammed Hüdabende, who happened to be blind and his
two sons Hamza and Abbas Mirza incidentally could escape from him. It was as a perpetuation of brother slaughter which began
during Shah Tahmasp’s era and it wasn’t worth anything other than decreasing the value of the holy dynasty in the eyes of Qizilbashs.
In fact, considering he did not have a male child by then, it was almost about to end the dynasty.
One of the most important features of Ismail II which made him special among the other Safavid shehzades is
that he was accused of being a Sunni. Popular in the times of Shah Ismail and Shah Tahmasb, the ban of cursing in mosques
and open areas to the first 3 caliphs, some of the allies, and Hazrath Aisha; abrogating the shia symbols on money caused
the distress in society. Indeed this practice of him was far away from the idea of preventing the conflict of Shia-Sunni. He
was probably having an inner conflict. This conflict which its resource is unknown was most probably connected to his being
shun away from state affairs and was imprisoned in Qahqaheh Castle by his father himself. However he never acceded
to explain his opinions because of the political and religious structure, and only got to make some discussions happen in
some assemblies. None the less, in cases like any revolts or insult against himself, he did not stay back from bringing Qizilbash
traditions forward and convincing Turkmens with these traditions.
His assassination was widely welcomed by many people. A few years after his death, some Qalandaris who introduced
themselves as Shah Ismail appeared; they gathered some men around and started a revolt. One of them in particular,
came to Ottoman state, went around Şam-Bayadi Turkmens in order to ask them for help. The False Shah Ismail had to flee
to Iran after being recognized by Ottoman Administration, but until then, he had been supported by numbers in Lorestan,
engaged Muhammed Hudabende’s attention for a very long time.