14 - 17

AYDIN, Fuat
Konjonktürün Ürettiği, Yahudi-Karşıtı Bir On altıncı Yüzyıl Reddiyesi:
Kitâbu Keşfu’l-Esrar fî İlzâmi’l-Yehûd ve’l-Ahbâr
Osmanlı Devleti, kendisini adlandırırken imparatorluk sıfatını kullanmasa da, doğası gereği; yani (hâkim dini
inanç olarak gruplarıyla İslam’ın ve azınlık olarak çeşitli alt gruplarıyla Hıristiyanlardan oluşan) çok sayıda dini inancı ve
etnik yapıyı kendisinde barındırmasından dolayı imparatorluk ismini hak eder. Varlığının devamı, bu farklı dini ve etnik
yapıların barış içinde bir arada yaşamalarına (Pax-Ottoman) bağlı olduğu için, bu yapısını bozacak ortamların oluşmasına
imkân nispetinde izin vermemeye çalışır. Bu yüzden de, başlangıcı Kur’ân’ın inişini kadar götürülebilecek olan (önce Yahudilere
ve Hıristiyanlara ve) diğer dinlere yönelik reddiye geleneği ürünleri ya da öteki dinlere yönelik keskin eleştirileler barındıran
metinler, bir iki dönem dışında yaygın bir dolaşıma sahip olmamıştır. Bu istisnalardan biri, misyonerlik hareketlerinin
çok yoğunlaştığı on dokuzuncu yüzyıl, bir diğeri de onunla kıyaslanacak olmasa da on altıncı yüzyıldır. On dokuzuncu
istisnai niteliğinden dolayı bir kenara bırakıldığında, Osmanlı döneminde kaleme alınmış olan metinlerin önemli bir kısmı
on altıncı yüzyılı aittir ve bunların büyük bir kısmı da Yahudiliğe yöneliktir. Bu tebliğin konusunu Yahudi karşıtı bir metin
olup, söz konusu dönemde yazılmış şu ana kadar bilinen altı farklı el yazmasıyla bize kadar ulaşan, Yusuf b. Ebi Abduddeyyân’ın
Kitâbu keşfu’l-esrar fî ilzâmi’l-Yehûd ve’l-ahbâr oluşturacaktır. Tebliğde, yazarın hayatı, böyle bir metni kaleme alma
gerekçesi, metnin içeriği, kendisinden önce kaleme alınmış olan bu türden metinlerle ilişkisi, metninin oluşumunda varsa
temel olarak kullandığı kaynaklar, sonraki reddiye geleneği üzerindeki etkisi ve on altıncı yüzyılda yazılmış bir metin olarak
dönemin dini, siyasi ve entelektüel hayatı hakkında bir kaynak olarak bakıldığında ne tür bir açılım sağlayacağı hususu
ele alınacaktır. Ayrıca bu metin hakkında batı literatüründe yapılmış olan çalışmaların bir değerlendirmesi de yapılacaktır.
34|
A XVI th Conjunctural Refutation against the Jews: Kitâbu Keşfu’l-Esrar fî İlzâmi’l-Yehûd
ve’l-Ahbâr
Ottoman State, although it didn’t use the empire as an attribute for himself, because of contains many and various
religious and ethnic groups deserve to be called Ottoman Empire. To keep this multi-religious and multi-ethnic structure
in a Pax-Ottomana, Sultans and other sovereigns do not allow anything that to damage this structure anyway. For this
reason, the refutation tradition against Jews and Christians that go back to time of the revealing of the Quran that will dismember
or endanger the ottoman multi-religious/ethnic society didn’t have widespread currency. XVI th and XIX th century
are two exceptions. The latter is a period that, although especially Protestant Missionaries, all Christian sects focused on
to christianize the ottoman people (Muslims and non-Muslims). As a consequences of that missionaries activities, Muslim
refutations books and tracts, especially against Christianity increased numerically very much. Out of XIX th century, the
XVI th century is e period that the most refutations, especially against Jews, was written. Only in a one century approximately
we have four texts and their ten manuscripts. One of them that written against Jews is Yusuf b. Ebû Abdduddeyyân’s,
Keşfü’l-esrār fī ilzāmi’l-Yehūd ve’l-aḥbār. In this paper, we will focus on life of the writer, his reasons for writing this text,
its contain, its sources, its place in the latter refutations against to Jews and taken as a source what does it say to us about
XVI th century religious, political, intellectual life and relations between Muslim and non-Muslim? Besides, we review some
studies that were made on that text, as by Judit Pfeiffer.