14 - 17

CEYHAN, Semih
Sufi Ufukların Kesişim Noktası: Osmanlı Tasavvuf Düşüncesi Tarihinde İsmail Ankaravî’nin
Yeri
İsmail Ankaravî (ö. 1041/1631) önemli bir Osmanlı ilahiyatçısı, İşraki filozofu, Mevlevî şeyhi ve Ekberî sufisidir.
Dini ilimler ve tasavvuf alanında engin bilgisi ona “Rusûhî” mahlasını bahşetmiştir. Mevlana’nın Mesnevi’si üzerine yazdığı
şerh ise “Hazret-i Şârih” unvanını kazandırmıştır. Ankaravî pek geniş bir alanda otuzdan fazla yazdığı eser ile Osmanlı’da
velûd sufi-müelliflerden biridir. Başyapıtı olan Mecmûatü’l-letâif ve Matmûratü’l-maârif adlı Mesnevi şerhi günümüze değin
en muteber Türkçe Mesnevi şerhlerden biri kabul edilir. Minhâcu’l-fukarâ’sı ise sadece Mevlevi dervişleri için değil,
tüm tarikat müntesipleri için bir tarikat ilmihali özelliğindedir. Sühreverdî el-Maktûl’ün işraki fikirlerinin özeti mahiyetinde
olan Heyâkilu’n-nûr adlı esere yazdığı Îzâhu’l-hikem şerhi Türkçe’deki ilk İşrakî metinlerdendir. Zübdetü’l-fuhûs fî
Nakşi’l-fusûs ise Osman Yahya’ya göre ilk Türkçe Fusus muhtasarı şerhidir. Osmanlı sufileri arasında XIV. asırda Davud
Kayseri ile XX. asırda Ahmed Avni Konuk’a kadar uzanan tasavvufi yöntem ve inanç birliğine en fazla vurgu yapanlardan
biri Osmanlı’nın orta asrında yaşayan (XVII. asrın başı) İsmail Ankaravî’dir. Tebliğimizde hem Fusûs hem de Mesnevi şârihi
olan Ankaravî’nin genelde farklı sufi yorum geleneklerini, özelde Mevlana ve İbn Arabî düşüncesini tarihsel ve entelektüel
açıdan birlik temelinde nasıl derlediğini ve delillendirdiği üzerinde duracağım. Onun her iki büyük sufiye bakışı, aynı
zamanda Horasan’dan Endelüs’e, Endelüs’ten Hicaz’a farklı sufi tavırlarının üst planda nasıl birleştiğinin bir göstergesidir.
60|
Intersection of Sufi Horizons: Ismail Al-Anqaravi’s Place in the History of Ottoman Sufi Thought
Ismail al-Anqaravi (d. 1041/1631) is a prominent Ottoman theologian, illuminationist philosopher, Mevlevi shaykh
and Akbari sufi. His far-reaching knowledge of the religious sciences and Islamic mysticism bestowed him the sobriquet
“Rusuhi” (well grounded in knowledge) and for his celebrated commentary on Rumi’s Mathnawi, he has given the epithet
Hadrat-i Shârih. Al-Anqaravi also is an intellectual productive author, composing more than thirty works on a wide range
of subjects. Like those are Majmuat al-latâif ve Matmurat al-maârif (al-Anqaravi’s magnum opus, this remains today the
most well thought of Turkish commentary on Rumi’s Masnavi), Minhâc al-Fuqarâ (a manual for initiates on the sufi path
in general and of the Mevlevi order in particular), Izâh al-hikem (a commentary on Suhreverdi al-Maqtûl’s Heyâkil al-nûr),
Zubdat al-fuhus fi naqsh al-fusus (according to Osman Yahya, It’s first Ottoman Turkish commentary on Ibn Arabi’s Naqsh
al-fusus). In his treatises, al-Anqaravi as a prolific author brings the representatives of different prominent dispositions and
horizons developed in the history of sufism and he utilizes authors such as Rumi, Ibn Arabi, Abū Hafs Suhrawardī and Ibn
Atāullah el-Iskenderī etc. Amongst Ottoman Sufis from Dawud al-Qaysari in the 14 th century to Ahmed Avni Konuk in the
20 th century, the sufi scholar who placed the greatest emphasis on the unification of mystical methods and creeds is Ismail
al-Anqaravi, who lived in the beginning of the 17 th century, that is, the middle age of the Ottomans, so to speak. In this
presentation, I will dwell on how al-Anqaravi, himself a commentator of both Fusus and Mathnawi, historically and intellectually
proves his opinion based on the examples of Rumi and Ibn Arabi in particular. His view on these two great Sufis
is, at the same, an indicator of how different sufi attitudes from Khurasan to Andalucía, and from Andalucía to the Hejaz
unite around an overarching reality.