14 - 17

KOÇ, Ferdi
XV. Yüzyıl Osmanlı Coğrafyasında Türk Müziği Nazariyatı Çalışmaları
Türk-İslam coğrafyasında müzik nazariyatı çalışmalarına Pisagor, Öklid ve Aristoteles gibi Yunan filozofların
antik dönemde yaptığı çalışmaların Arapçaya tercüme edilmesinden sonra başlanmıştır. Arapçaya tercüme edilen bu nazariyat
çalışmaları üzerine ilk çalışmayı IX. yüzyılda “el-Kindî” ismiyle bilinen “Ebû Yusuf Ya‘kub b. İshak”, yazdığı müzik risaleleri
ile yapmıştır. El-Kindî’den başka X. Yüzyılda Fârâbî ve İhvan-ı Safâ, XI. Yüzyılda İbn Sînâ, XIII. Yüzyılda Safiyüddîn
Urmevî ve XIV. Yüzyılda Kutbûddîn Şirâzî gibi müzik nazariyatçı ve icrâcıların vücuda getirdiği müzik nazariyat ve icrâsına
dair yazdığı risale ve edvâr ismindeki eserlerle Türk müziği nazariyatının oluşum süreci tamamlanmıştır. Bu eserlerde Türk
müziği nazariyatı ve icrasının esasını teşkil edecek çalışmalar yapılmıştır. Bundan dolayı müzik edvar ve risaleleri müzik
bilimcileri için kaynak eser olmuştur.
XIII. yüzyılda Safiyüddin Urmevî ile başlayan müzik edvâr ya da risale yazma geleneği, XV. Yüzyılda en parlak
dönemini yaşamıştır. Bu dönemde yazılan Osmanlı coğrafyasında müzik nazariyatına dâir çalışma yapmış müzik nazariyatçıları
ve eserleri şunlardır: Abdülkadir Merâgî, Câmiü’l-Elhân, Makasıdü’l-Elhân, Şerh-i Kitabü’l-Edvâr, Kenzü’l-Elhân,
Risâle-i Fevâid-i Aşere ve Zübdetü’l-Edvâr’ı; Abdülkadir Merâgî’nin oğlu Abdülaziz b. Abdülkadir Merâgî Nekavetü’l-Edvar;
Mahmud b. Abdülaziz b. Abdülkadir Merâgî Makasıdü’l-Edvar; Kırşehirli Nizâmeddîn oğlu Yusuf Dede Risâle-i Mûsikî; Hızır
b. Abdullah Kitâbü’l-Edvâr; Bedr-i Dilşâd Muradnâme; Amasyalı Şükrullah Edvâr-ı Mûsikî; Fethullah Şirvânî Mecelletun
fil Mûsîka; Lâdikli Mehmed Çelebi Zeynü’l-Elhân fî İlmi’t-Te’lîf-i ve’l-Evzân ve Risâletü’l-Fethiyye; Kadızâde Tirevî Mûsikî
Risâlesi; Ahîzâde Ali Çelebi Risâletü’l-Mûsikî fi’l-Edvâr; Aydınlı Şemseddîn Nahîfî Bereket; Nureddin Abdurrahmân Câmî
Risâle-i Mûsikî; Abdülmü’min b. Safiyyüddîn Behcetü’r-Rûh; Ali Şâh b. Hacı Büke Mukaddimetü’l-Usûl.
Bildirimizde XV. Yüzyılda Osmanlı coğrafyasındaki yukarıda saydığımız Türk müziği nazariyatı çalışmaları ve
konuları ele alınacak, nazariyat sisteminin ilerlemesi anlatılacaktır.
172|
Turkish Music Theory Studies in XV th Century Ottoman Geography
It was initiated music theory studies in Turkish-Islamic geography, after being translated into Arabic in his
study of the Greek philosophers such as Pythagoras, Euclid and Aristotle in ancient times. Ebû Yusuf Ya‘kub b. İshak
known as “al-kindi” made the first study on music theory studies with his music manuscripts written in IX th century. The
formation process of Turkish music theory has been completed by the works known as “risale” and “edvar” written about
Turkish music theory and execution. These works has been written by music theoretician and players such as Farabi, Ihvan-ı
Safa, Ibn Sina, and Safiyüddin Urmevi. The studies have been done in these works including Turkish music theory
and execution. Therefore music edvar and risale treatises have been sourcing work for scientists. Music edvar and risale
writing tradition has been begun by Safiyüddin Urmevi, has lived its brightest period in XV th century. In this period they
has made written on music theory manuscripts to study in Ottoman geography music theorists and works are: Abdülkadir
Merâgî, Câmiü’l-Elhân, Makasıdü’l-Elhân, Şerh-i Kitabü’l-Edvâr, Kenzü’l-Elhân, Risâle-i Fevâid-i Aşere ve Zübdetü’l-Edvâr’ı;
Abdülkadir Merâgî’nin oğlu Abdülaziz b. Abdülkadir Merâgî Nekavetü’l-Edvar; Mahmud b. Abdülaziz b. Abdülkadir
Merâgî Makasıdü’l-Edvar; Kırşehirli Nizâmeddîn oğlu Yusuf Dede Risâle-i Mûsikî; Hızır b. Abdullah Kitâbü’l-Edvâr; Bedr-i
Dilşâd Muradnâme; Amasyalı Şükrullah Edvâr-ı Mûsikî; Fethullah Şirvânî Mecelletun fil Mûsîka; Lâdikli Mehmed Çelebi
Zeynü’l-Elhân fî İlmi’t-Te’lîf-i ve’l-Evzân ve Risâletü’l-Fethiyye; Kadızâde Tirevî Mûsikî Risâlesi; Ahîzâde Ali Çelebi Risâletü’l-
Mûsikî fi’l-Edvâr; Aydınlı Şemseddîn Nahîfî Bereket; Nureddin Abdurrahmân Câmî Risâle-i Mûsikî; Abdülmü’min b. Safiyyüddîn
Behcetü’r-Rûh; Ali Şâh b. Hacı Büke Mukaddimetü’l-Usûl.