14 - 17

ARICI, Müstakim
Celâlzâde Mustafa’nın Mevâhibü’l-Hallâk’ında Siyaset Ahlâkı
Kanûnî Sultan Süleyman döneminin kudretli ve dirayetli devlet ricâlinden olan tarihçi Celâlzâde Mustafa Çelebi
(ö. 975/1567) medrese tahsilinden sonra danişmend iken Yavuz Sultan Selim zamanında Dîvân-ı Hümâyun’da kâtip olarak
çalışmaya başladı (922/1516). 931/1524 tarihinde reîsülküttâblığa getirilen ve bu görevi on yıl yürüten Celalzâde daha sonra
nişancılığa terfi etmiş (1534) ve bu vazifeyi de yirmi dört yıl ifa etmiştir. Büyük bir devlet adamı olmasının yanında Celâlzâde
velud bir müelliftir. Celâlzâde Mevâhibü’l-Hallâk fî merâtibi’l-ahlâk’ı Hüseyin Vâiz-i Kâşifî’nin (ö. 910/1504-1505) Ahlâk-ı
Muhsinî adlı eserinden ilhamla yazmıştır. Mevâhibü’l-Hallâk, Ahlâk-ı Muhsinî’nin büyük bir kısmının serbest bir çevirisidir,
fakat Mevâhibü’l-Hallâk, Ahlâk-ı Muhsinî’deki babları aynı sırayla takip etmez ve ayrıca bu eserin hacmi oranında ilave
bölümler içerir. Eser esmâ-i hüsnâyı açıklayan hacimli bir mukaddime ile başlar ve Celâlzâde ardından gelen elli altı bapta
ahlâk ve siyasete dair kavramlar üzerinde durur. Müellifin ahlâk ve siyasete dair konuları tartıştığı Mevâhibü’l-Hallâk adlı
bu eseri siyasî nasihatnâme literatürü içerisinde değerlendirilebilir.
Bu tebliğde Mevâhibü’l-Hallâk fî merâtibi’l-ahlâk’ın özellikle “saltanat, vezâret, adalet, meşveret, şecaat, nasihat,
teyakkuz, feraset ve siyaset” başlıklı baplarını mercek altına alacak ve Tabakātü’l-memâlik ve derecâtü’l-mesâlik ve Meâsir-i
Selîm Hânî gibi diğer eserleriyle mukayeseli olarak Celâlzâde’nin siyaset ahlâkına dair görüşleri üzerinde duracağız.
22|
Political Ethics in Mavāhib Al-Khallāq of Celālzāde Mustafa
The powerful and shrewd statesman of the Kanūnī reign of the Ottomans, Celālzāde Mustafa Chalabi (d. 975/1567),
was also one of the historians of his time. After his madrasa studies he became a danishmand and began working as a kātib
(scribe) at Dīvān-i Humāyūnin the reign of Yavuz Sultan Selim (922/1516). Later on he was appointed as reīsülküttāb (chief
clerk) in 931/1524 and after serving nine years in this position he promoted as nişancı (sealer of royal precepts) and performed
this duty for twenty four years. In addition to being a great statesman Celālzāde was also a prolific author. However,
one of his works on ethics is Mavāhib al-Khallāq fī merātib al-akhlāq seems to be written in a great influence and inspiration
ofAkhlāq-i Muhsinī by Hüseyin Vāiz-i Kāşifī (d. 910/1504-1505) because most of its chapters in content look similar to
free translation of much of Akhlāq-i Muhsinī without following its order in chapters. Nonetheless, it has original additional
sections in the proportion of Akhlāq-i Muhsinī. It begins with a large introduction explains asmā al-husnā (99 names of
Allah) followed by 56 chapters on ethical and political concepts. The Mavāhib al-Khallāq can be seen as an exemplary text
of the ‘political advice’ literature in the Ottomans like the ‘mirrors for princes’ in the West.
In this paper, I will focus particularly on chapters on “saltanat (sovereignty), wazārat (ministry), ‘adālat (justice),
mashvarat (consultation), shacā‘at (bravery), nasīhat (advice), tayaqquz (vigilance), farāsat (clairvoyance) and siyāsat (politics)”
in Mavāhib al-Khallāq fī merātib al-akhlāq with a comparison to his other works on the subject such as Tabakāt
al-memālik ve derecāt al-mesālik and Meāsir-i Selīm Hānī to explore Celālzāde’s views on political ethics.