14 - 17

88|
DENİZ, Gürbüz
Fuzûlî’nin Matlau’l-İtikad Eseri Bağlamında Felsefî ve Kelamî Görüşlerinin Değerlendirilmesi
Osmanlı düşüncesi hakkındaki önemli yargılardan bir tanesi, Osmanlıda felsefî düşüncenin olmadığı ya da yetersiz
olduğu şeklindedir. Bununla beraber Osmanlı’da felsefîleşmiş kelam ve felsefileşmiş tasavvufun egemen olduğu ise
kabul gören bir kanaattir. Bu iddiaların kaynağı şimdiye kadar yapılmış olan mevcut araştırmalarla bağlantılı olarak ifade
edilmektedir.
Osmanlı Devletinin zirve döneminde yaşamış olan Fuzûlî lakabıyla maruf Muhammed b. Süleyman el-Bağdadî,
genellikle şair olarak bilinir. Ancak onun felsefe ve kelama da ilgi duyduğunu ve bu hususlarda kelam oynatan
bir düşünür olduğunu onun Matlau’l-itikad fî Marifeti’l Mebdei ve’l-Mead adlı eserinde görmekteyiz. Fuzûlî’nin eseri
dört bölümden teşekkül etmiştir. Bu bölümlerin içeriği felsefenin ve kelamın ortak mevzularını muhtevidir. Kitap bir
cephesiyle akaid, bir cephesiyle kelam, bir cephesiyle felsefe ve bir cephesiyle de tasavvufî etkiler gösteren düşünceleri
içermektedir.
Fuzulî’nin kitabı; Yunan ve Müslüman filozoflardan yoğun nakiller, kelamda ise Eş’ari ve Mutezile görüşlere yer
vermektedir. Bunun yanında sofilerden de nakiller yaparak üzerinde durduğu meselelere açıklık getirmektedir.
Fuzûlî genel olarak bir mesele hakkında nakiller yaparken şahsına ait yorumlardan kaçınsa da, özellikle filozofların;
Kur’an ve sünnetle- kendince- uygun düşen düşüncelerin yer aldığı yerlerde Kur’an’a ve sünnete atıf yapmaktan
çekinmemektedir. Yine Fuzûlî’nin kitabının önemli bir özelliği de bazı meselelerde Tahafüt geleneğini çağrıştırır şekilde
yorum, iddia ve cevaplar vermesidir.
Fuzûlî gibi bir şairin 16. yüzyılda bu gibi meseleler hakkında kitap yazmış olması ve özellikle de bu kitabının herhangi
bir kitabın şerh ve haşiyesi cinsinden olmaması kayda değerdir. Çoğunlukla kelamî ve sofiyane eğilimler sergilemesine
rağmen bazı konularda filozofların yanında durması ve bazen da şaşırtıcı yorumlarda bulunması, bu kitabın yeniden
okunmasını ve yorumlanmasını lüzumlu kılmaktadır.
Bizim çalışmamız, Fuzûlî’nin bu eseri merkeze alınarak onun diğer kitaplarına (Divanı gibi) da atıflarla kitaptaki
düşünceleri temellendirilecek ve Fuzûlî’nin fikirlerinin kaynağına elden geldiğince ulaşılmaya çalışılacak tarzda olacaktır.
Bunların yanında eleştiri ve yeni yorumlara da gerektiği zaman yer verilecektir.
Evaluation of Fuzuli’s Kalam and Philosophical Remarks in Context Of Matla’ul-I’tiqad
(The Birth Of Faith)
One of the important understandings of Ottoman Philosophy is that either there is no philosophy at all or
it is seen as inadequate. However, there is a general conviction of a certain domination of Ottoman’s Philosophical
Kalam and philosophic Sufism. The basis of this conviction is indicated by the connection of the researches which
were taken thus far.
Muhammed Ibn Sulayman, known by the pen-name Fuzuli lived in the great age of the Ottoman Empire have
been commonly believed as a poet. However he seems to have been also interested in philosophy and Kalam and he was
a philosopher who had did some writing about those subjects by his work called “matlaul itikad”. His work has four main
areas of focus. These areas contain both philosophy and kalam’s common subjects. His work consists of akaid, kalam, philosophy
and thoughts which display sufi effects
Fuzuli’s book, includes excessive transfers from Greek and Muslim philosophers, and in Kalam, it includes
Eş’ari and Mutezili ideas. In addition, he made some transfers from sufis in order to clarify the subjects he had put
emphasis on.
Although Fuzuli generally avoided the comments were made for his own personality considering his tellings on
a certain subject, especially on philosophers; he did not hesitate to refer to Quran and Sunnah in cases which he felt were
suitable. Additionally, one of the important aspects of Fuzuli’s book is its method of giving comments, statements and answers
evoking the Tahafud tradition.