14 - 17

ÇAM, Mevlüt
Vakıf Kayıtlar Arşivi Hazine (Atik) Defterleri ve Önemi
Toplu olarak Vakıf Kayıtlar Arşivi’nde bulunan ve söz konusu arşiv haricinde başka bir arşivde örneği bulunmayan,
tamamı siyakat yazı ile kaydedilen “atik” veya diğer adıyla “hazine defterleri” en önemli vakıf defter fonlarından
birisidir. Defterler tutuldukları dönemde içeriklerine göre ve vakıf kurucularının statülerine göre “Selatin Hazine Defterleri”,
“Vezir Hazine Defterleri”, “Havatin (Hatunlar) Hazine Defterleri”, “Kapu Ağası Defterleri” veya vakıfların bulunduğu
yerlere göre “Rumeli Hazine Askeri/Muhasebe Defterleri”, “Anadolu Askeri/Muhasebe Hazine Defterleri” şeklinde tasniflenmiştir.
Bunun yanı sıra müstakil vakıflara veya aralarında akrabalık bulunan vakıf kurucularına ait “Hanzade Hazine
Defterleri Serisi (Sokullu Mehmet Paşa ve Mülhakatı olan vakıflar)”, “Aziz Mahmut Hüdai ve Mülhakatı Hazine Defterleri”,
“Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Hazine Defteri”, “Mihrişah Sultan Hazine Defterleri” gibi farklı isimlerle tutulmuş defterler
de arşivde bulunmaktadır.
Hazine Defterleri olarak adlandırılan bu defter serilerinde vakıf hayratlarında görev yapan kişilerin adları, atanma
sebepleri, ölüm veya başka bir sebeple görevden ayrılış nedenleri ve atama prosedürü detaylı olarak verilmektedir.
Özellikle büyük vakıflara ait çok sayıda hayratlarda görev yapan hizmetliler, “hayratlar” veya “görevler” alt başlıklarında
verilmektedir.
İktisadî tarih çalışmaları açısından oldukça önemli veriler içermesine karşılık defterlerin siyakat yazı ile yazılmasından
dolayı akademisyenler ve araştırmacılar tarafından yeterli ilginin gösterilmediğini düşündüğümüz hazine defterlerinin
tanıtılması, metodolojisinin aktarılması büyük önem taşımaktadır. Çalışmamızda, Vakıf Kayıtlar Arşivi’nde bulunan
Hazine Defterleri örnekleriyle tanıtılmaya çalışılacaktır.
68|
Treasury Registers (Atik) in Foundation Registery Archive and Their Significance
“Atik” also known as “treasury registers” written in siyakat calligraphy is one of the most important vakf registry
collections, which is collectively available in the Foundation Registry Archive and unique among other archives. Registers
are classified as “Selatin Treasury Registers”, “Vezir Treasury Registers”, “Havatin (Hatunlar) Treasury Registers” and
“Kapu Ağası Registers” according to their contents and the status of founders; or as “Rumeli Treasury Military/Accounting
Registers”, “Anadolu Military/Accounting Treasury Registers” according to the places where the waqfs are located. In the
archive, moreover, there are registers belonging to the independent waqfs or the founders connected by kinship called
by various names such as “Hanzade Treasury Registers Collection (Sokullu Mehmet Paşa Vakf and the annexes)”, “Aziz
Mahmut Hüdai and annexes Treasury Registers”, “Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Treasury Registers”, “Mihrişah Sultan
Treasury Registers.”
In these register collections called treasury registers, there is detailed information about the names of staff in the
pious deed, the reasons and procedures of appointment and dismissal due to death, or another reason. Especially, the staff
in many pious deeds belonging to the grand waqfs is given in the sub-titles of “pious deeds”, or “services.”
The orientation of treasury registers and the transfer of its methodology are of great importance, which we think
that the academicians and researchers are not enough interested due to the fact that the registers are written in siyakat calligraphy
although they include quite significant information in terms of economic historical studies. In our study, treasury
registers which are available in the Foundation Registry Archive will be tried to be introduced.