14 - 17

MUTAF, Abdülmecit
Bir Metodoloji ve Kaynak Sorunu Olarak 18. Yüzyılda Kadı Sicillerinin Tutulmasında “Sakk”
Usulüne Geçiş ve “İ’lam”ların Kaydedilmemesi
Şer›iye Sicilleri›nde kadıların görevleriyle de bağlantılı olarak i›lam, hüccet, mürasele, merkezi emirler ve ma›ruz
türü belgeler bulunmaktadır. Bunlardan i›lamlar, kazada meydana gelen öldürme, yaralama, sövme, tecavüz, zina, taciz vs
gibi adli olayların yargılama süreçlerini içeren kayıtlardır. Bu belgeler, bölgenin sosyo-kültürel tarihi açısından kroniklerde
bulunamayacak kadar oldukça önemli bilgilere sahiptir. Hüccetler ise, tarafların anlaşmaya varıp tescil ettirmek üzere
kaydettirdikleri alım-satım, kiralama, alacak-borç senetleri, vakfiyeler, terekeler, vekâlet, kefalet vs belgelerdir. Bu kayıtlar
da bölgenin sosyo-ekonomik tarihi açısından değerli belgelerdir. Diğer belgeler ise; kişisel müracaatları içeren ma›ruzlar,
kadıların bazı yazışmalarından oluşan müraseleler ve devlet merkezinden gelen ferman ve emr-i şeriflerdir.
Ancak 17. yy sonlarından itibaren kayıt tutma usulünde değişikliğe gidilmiş ve “sakk” usulüne geçilmiştir. Bu
tarihten itibaren de i’lamlar sicillerde yer almamaya başlamışlardır. Bu durum tarih araştırmaları için önemli bir kayıptır.
Bu bildiride, ilamların neden kaydedilmediği ve -söz konusu tarihten Nizamiye mahkemelerinin kuruluşuna kadar- kadı
sicillerindeki değişim konusunun tartışılması amaçlanmıştır.
Kapsam olarak, i’lamların kaydedilmemeye başlandığı tarihten Nizamiye mahkemelerinin kurularak kadıların
görev ve yetkilerinde esaslı değişikliklerin yapıldığı tarih aralığıdır. Örnek olarak ise Eyüp, Balıkesir, Edremit sicilleri incelenecektir.
Bildiri ile i’lamların hangi tarihlerden itibaren kaydedilmediği, “sakk” usulünün anlatılması, belgelerin kaydedilmemesinin
bununla bağlantılı olup olmadığı gibi konular ele alınarak bilim dünyasının bu kaynak problemine dikkati
çekilecektir.
194|
Transition to the “Sakk” Procedure and not Recording of the “İ’lam” in the Registry of Kadi
Registers in 18 th Century as a Methodology and Resource Problems
There are types of documents on i’lam, hüccet, mürasele, merkezi emirler (central orders) and ma’ruz in connection
with the duties of kadis in Sharia Court Registers. İ’lams are those containing the judicial process of forensic cases
for killing occurred in accident, wounding, swearing, rape, adultery, harassment and etc. These documents are of quite
important information that cannot be found in chronicles in terms of socio-cultural history of the region. Hüccets are the
documents of purchase and sale, leasing, receivables and debts notes, estates, vakfiyes, attorneyship, suretyship and etc.
which parties reach an agreement and make them record for the registry. These records are also valuable documents in
terms of the socio-economic history of the region. Other documents are ma’ruzs with individual applications and mürasels
consisting of some of the correspondence of kadis as well as imperial edict and emr-i sheriff from the central government.
However, as from the late 17 th century, the changes in the procedure of record keeping were made and “Sakk” procedure
was replaced. As of this date, the i’lams started not to take place in the registries. This situation is a very significant
loss for the history researches. The purpose of this paper is discuss the subjects about why the i’lams were not recorded and
changes in kadi registries from the date in question to the establishment of the Nizamiyya courts. The scope of the study
ranges from the date when the i’lams were started not to be recorded to the date when the Nizamiyya courts were founded
and substantial changes were made in the duties and authorities of Kadis. By way of example, Eyup, Balıkesir, Edremit registries
will be examined.
The paper will attract the world of science’s attention to this resource problem by dealing with the subjects about
from which date the i’lams were not recorded, the “Sakk” procedure, and whether not recording of the documents is directly
associated with this.