14 - 17

KARAİSMAİLOĞLU, Adnan
Osmanlı Şiir Tarihi İçin Tartışmalı Konular
Türklerin Anadolu’dan önce bulunduğu coğrafyalarda Türkçe, Farsça ve Arapça şiirle olan irtibatları Anadolu’ya
vardıklarında onlar için büyük bir altyapı oluşturmuştur. Sadece XIII. asırda Anadolu’da yetişen veya bulunan edebi şahsiyetlerin
yüz binleri bulunan Farsça, Arapça ve Türkçe şiir mirası Anadolu şiiri tarihi için yeterli bir kaynaktır. Bu edebi
miras günümüzün aksine önceki asırlarda edebi şahsiyetlerce bir bütün olarak kabul görmüştür.
Anadolu’da birkaç asır sonra kendi adı ve özellikleriyle isimlendirilmeye değer olan Osmanlı şiiri hakkında, XIX.
asrın sonlarında ve XX. asrın başlarında geleneğinden, kültüründen ve ana kaynağından farklı olduğunu düşündüğümüz
değerlendirmeler yapılmıştır. Bu tercihi en belirgin olarak öne çıkaran isimlerin öncüleri, W. Gibb ve M. Fuad Köprülü’dür.
W. Gibb’in Osmanlı Şiir Tarihi isimli eseri, büyük bir birikimin ve ciddi bir hazırlık döneminin varlığını gözler
önüne koymaktadır. Yazarın teorik kurgusunu yansıtan ve edebiyat tarihçiliğinin zihinsel temellerini gösteren eserin giriş
bölümü, edebiyat tarihi araştırmalarında asırlık bir etki alanı oluşturmuştur.
“Farslaşmış Türk şairler” ve “İranlılaşmış Türkler” gibi tanımlamalarla önce Batıda sonra Türkiye’de ve İran’da
Osmanlı dönemi klasik Türk şiiri için yersiz, hatta gerçek dışı diyebileceğimiz çeşitli genellemeler oluşturulmuştur. W.
Gibb’in Türkler için şu cümleleri bu yanlış genellemelerin öncüsü sayılabilir: “Bu meselede de yine, İran harsının hakikat
halde kendi tabiatlarına uyup uymadığını düşünmemişler, hatta millî hususiyetlerine uyabilecek şekilde onu tadile bile
kalkışmamışlardır, bilakis kendilerini ona uydurmağa çalışmışlar, İranlılar gibi düşünmeğe ve İranlıların gözüyle görmeğe
kendilerini icbar etmişlerdir”.
Uzun yıllardır kabullenilmiş görünen klasik şiirle ilgili bu tür yargılar/tezler, günümüzde yayımlanmış kaynak
eserlerin de yardımıyla artık ciddi eleştirilerle sarsılmaktadır.
Controversial Subjects for the History of Ottoman Poetry
The fact that the Turks had been in contact with Turkish, Persian and Arabic poetry in different places before
they came to Anatolia prepared a firm substructure for them. Hundreds of thousands of Persian, Arabic and Turkish poems
belonging to literary personages living in Anatolia in 18th Century is an adequate resource for the Anatolian poetry. Unlike
today, this literary heritage was considered by literary personages with a holistic approach in the previous centuries. According
to us Ottoman poetry, which gained its own name and characteristics only after few centuries, was evaluated with a
view different approach from its culture, tradition and main resource at the end of 19th century and in the beginning of 20th
century. The forerunners of this tradition were W.Gibb and M.Fuad Köprülü. A History of Ottoman Poetry by W. Gibb is a
sign of great background knowledge and a serious preparation. The Introduction part of his book reflecting the theoretical
framework of the author and revealing the cognitive substructure of his history of literature left a centurial influence on the
researches about history of literature. However; there were various unfounded and even unreal generalizations about Turkish
classic poetry of Ottoman period with the definitions such as “Turkish Poets becoming Persian” and “Turks becoming
Iranian” first in the west and later in Turkey and Iran. The following words uttered by W.Gibb for Turks can be considered
as the forerunners of these wrong generalizations: “Here again they did not pause to consider whether this Persian culture
were really in harmony with their own genius, they did not even attempt to modify it to suit that genius; on the contrary,
they sought to adapt the latter to it, and to force themselves to think upon Persian lines and to look upon things through
Persian eyes”. These types of judgments/thesis about classic poetry which seem to be accepted for many years are weakened
with serious criticism with the help reference works of today.
|155