14 - 17

İsmail Hakkı Kadı
Osmanlılar’ın Bakış açısından Endonezya’da Hollanda Sömürgeciliği
(19. Yüzyılın Sonu ve 20. Yüzyılın Başı)
16. yüzyılın ikinci yarısında Açe Sultanlığı ile yürütülen temasların ardından 17. ve 18. yüzyıllar boyunca kesintiye
uğradığı anlaşılan Osmanlılar’ın Güneydoğu Asya ülkeleriyle resmi ilişkileri, 19. yüzyılın özel tarihsel şartları altında bu
dönemde yeniden canlandı. Osmanlılar’ın Güneydoğu Asya ile temaslarının 19. yüzyılın özellikle ikinci yarısından itibaren
yoğunlaşması sonucu bölgede ihdas edilen Osmanlı konsoloslukları, Osmanlı diplomatları ve devlet adamlarına Batılılar’ın
bu bölgede tesis etmiş oldukları sömürge yönetimlerini daha yakından gözlemleme imkânı verdi. Gözlemlerini değişik
vesilelerle İstanbul’daki makamlarla paylaşan Osmanlı diplomatları, bu yolla, bir taraftan bölgedeki Batı sömürgeciliği
ile ilgili bilgiler verirken, diğer taraftan da “Osmanlı zihni”nin sözkonusu sömürgeciliği algılayış biçimiyle ilgili ipuçları
bırakmışlardır.
Güneydoğu Asya bölgesinde ihdas edilen Osmanlı konsolosluklarının en önemlilerinden biri, hiç şüphesiz, o dönemdeki
adıyla Batavya veya bugünkü adıyla Cakarta şehrindeki konsolosluktur. Ahalisinin kahir ekseriyetini Müslümanların
oluşturduğu Endonezya adalarındaki Hollanda sömürge idaresinin merkezinde 1883’te açılan Osmanlı Konsolosluğuna
tayin edilen Osmanlı diplomatları da rutin diplomatik yazışmaların dışında zaman zaman ülkedeki Hollanda sömürge
idaresi hakkındaki birtakım bilgileri ve kendi kanaatlerini İstanbul’daki makamlarla paylaşma gereğini duymuşlardır. Bu
tebliğde, Osmanlı diplomatlarının Dersaadet’teki makamlara gönderdikleri rapor ve mektuplarda Endonezya’daki Hollanda
sömürgeciliği ile ilgili gözlem, kanaat ve tahlilleri üzerinde durulacaktır. Buradan hareketle, özelde Endonezya’daki
Hollanda sömürgeciliği ve genelde Batı sömürgeciliği karşısında kendilerini nasıl konumlandırdıkları tahlil edilecektir.
Sonuç olarak, Osmanlıların sözkonusu düzenle ilgili eleştirilerinin, sömürgeci rekabetin bir tarafının bakış açısından ziyade,
sömürgeciliğin bölgedeki muhataplarıyla özdeşleşen bir perspektifi yansıttığı tartışılacaktır.
150|
Ottoman Perceptions of Dutch Colonial Rule in Indonesia during Late Nineteenth and Early
Twentieth Centuries
The interactions between the Ottoman Empire and the Sultanate of Aceh during the second half of the 16th
century were followed by a hiatus during the 17th and 18th centuries. It seems that no formal relations existed between the
Ottoman Empire and Southeast Asian countries during these two centuries until the revival of the formal relations under
the specific historical conditions of the 19th century. The intensification of these relations took especially place during
the second half of the century which led to the establishment of Ottoman consulates in the region. The establishment of
Ottoman consulates in the region enabled the Ottoman diplomats and statesmen to observe Western colonial rule closer.
Ottoman diplomats, who shared their observations with the authorities in Istanbul on different occasions, informed them
about Western colonialism in the region while at the same time leaving clues about “Ottoman mind’s” perception of Western
colonialism in Southeast Asia.
There is no doubt that one of the most important Ottoman consulates established in Southeast Asia was the one
in Jakarta, the seat of Dutch colonial administration in the Indonesian archipelago where the majority of the population
was Muslim.The Ottoman consulate in Batavia, as Jakarta was called during the colonial era, was established in 1883. After
this date, the Ottoman diplomats assigned to the post, communicated with the home authorities and, beyond routine diplomatic
correspondence, from time to time they felt the need to share some information about the Dutch colonial administration
in the country and their own opinions about it. In this paper, I will focus on the Ottoman diplomats’ observations,
opinions and analysis about Dutch colonialism in Indonesia as expressed in their letters and reports sent to the authorities
in Istanbul. These sources will enable us to analyze how the Ottoman statesmen and diplomats positioned themselves in
relation to Western colonialism in general and Dutch colonialism in Indonesia in particular. The argument that will be
pursued is that, the Ottomans’ point of view was not one of a party of colonial competition, but one associating themselves
with the victims of colonialism.