14 - 17

HASÇELİK, Birsel-DEMİRGEN, Emel
Tanzimat Dönemi Mektep Şarkılarının Okullarda Okutulmasının Gerekliliği, Derlenmesine
Yönelik Çalışmalar ve İcrâsı
Osmanlı Toplumu’nda, Tanzimat’a kadar çocukların yetişkinler gibi algılanıp farklı gereksinimleri oldukları
yönünde bilinç oluşmamıştır. Bu sebeple, Tanzimat hareketleriyle gelen reform ve modernizasyon çocukları da
etkilenmiştir. Batılılaşma düşüncesi çoğu alanda olduğu gibi eğitim sistemine de yansımıştır. Bu yansıma okullaşma
düşüncesinde de aynen görülebilmekte, ilkokulun zorunlu olması, Rüştiye ve İdâdiler’in açılması da bunlara örnek
oluşturmaktadır.
Çocuklar açısından önemli gelişme ve yenileşme hareketleri II. Abdülhâmid döneminde de devam etmiş, büyük
okullaşma hamlesi başlatılmıştır.
Bu dönemde bestelenmiş Mektep Şarkıları’nda dil Osmanlı Türkçesi’dir. Bu dönem çocuk musikîsi bakımından geçiş
devresidir. Bu sebeple Cumhuriyet Dönemi’nde oluşturulan yeni repertuara eklenmemiş ve unutulmaya terk edilmiştir.
Günümüzdeki çocuk musikîsi araştırmalarının genellikle Cumhuriyet sonrasını kapsadığı düşünülürse, bahsedilen
devir, sunacağı bilgi ve repertuar bakımından saklı kalmış hazine gibidir.
Bu değişim sürecinde, bugünkü Türk Makam Müziğiyle bestelenen çocuk şarkıları, Tanzimat Dönemi’ndeki
Mektep Şarkıları’ndan farklılıklar göstermektedir. Tanzimat’tan harf devrimine (1928) kadar mektep şarkılarının kapsamındaki
ninni, ilâhi, şarkı, türkü, marş gibi formlar günümüzde “çocuk şarkıları” ismiyle sınıflandırılır.
Çocuk musikî repertuarının önemli bölümünü oluşturan ninniler, dönemleri tespit edilenler dışında, kapsam dışı
bırakılmıştır. Dinî musikîden ilâhi, halk müziğinden türkü ve askeri müzikten marş türlerine çocuklar tarafından seslendirildikleri,
bestelendikleri veya onlara yönelik eserlerde bulundukları oranda yer verilmiştir
Musikî eğitimi, “Musikî ve Gına” adlarıyla mekteplerin resmî müfredâtında yer almaya başlamış; bu alanda bestekârlar
çoğalmış; mekteplerde ve çocuğun eğitiminde musikînin rolü, önemi, çeşitli yayın ve konferanslar çerçevesinde
tartışılmıştır.
Tanzimat dönemindeki “Mektep Şarkıları” adı altında ilk defa okullarda müfredâtı içinde okutulan çocuk şarkılarının,
Cumhuriyet Dönemi’ne kadar olan sürede geçirdiği evreleri görmek, sonradan yapılabilecek çalışmalara öncülük
edebilmesini sağlamak amaçlanmıştır.
|129
The Need for the Teaching of School Songs in the Tanzimat Period, Studies About the Collection
of the Songs and Performance of Those Songs
Only after the Tanzimat (reform) Period did people in Ottoman society become conscious of the fact that children
are to be perceived differently and they have also different needs as adults. Therefore, children were also affected by
the reform and modernization process of the Tanzimat movement. The process of westernization had effects both on the
education system, as in the most areas. And that influence can be observed in the process of schooling, for example primary
school became compulsory; “Rüştiye” (middle schools) and “İdadi” (high schools) were established.
Significant improvement and innovation movements regarding children also continued in the period of Sultan
Abdulhamid II and a huge movement for schooling was initiated.
School Songs composed during this period were written in Ottoman Turkish. This period is a transition period
in terms of children’s music. Therefore it was not included in the new repertoire which was created in the Republic Period
and was abandoned to be forgotten.
If studies on today’s children music are generally considered to include the post-Republican Period, the mentioned
period remains like a secret treasure in terms of offering knowledge and repertoire.
In the Tanzimat Period, children’s songs composed by current Turkish Maqam Music vary significantly from the
School Songs of the Tanzimat Period. Forms such as lullaby, song, ballad, anthem, which were included in the School Songs
from the Tanzimat Period until the alphabet reform (1928), are today called as “children’s songs”.