14 - 17

KUDAT, Aydın
Nukûd Vakıflarında İn‘İkâd Formülasyonu ve Hukûkî Arka Boyutu
İslamî Finansal Enstrümanları bağlamında farklı varyantlarla tarihi süreç içerisinde yer alan vakıf müessesi,
Müslüman toplumun hayatında ibadetten eğitime, iaşeden ibadete, insanlardan diğer canlılara kadar sosyal ve iktisadî
hayatın her alanında varlığını göstermiştir. Sünnette “sadaka-ı cariye” olarak yer alan vakıf, sözlükte anlamı hapsetmek,
durdurmak ve ayakta tutmak gibi manalara gelmektedir. İslam hukukunun bir terimi olarak, Allah için mülkünü bağışlamak
ve te’bid amacıyla hapsetmek olmak üzere önemli iki özelliği öne çıkmaktadır. Bu bağlamda kişi vakıf ibadetiyle
bir nevi kendini gerçekleştirmekte, manen toplumun faydasında yaşatmaktadır. İnsanların en hayırlısı insanlara faydalı
olanıdır ruhunu diri tutmakta, insanlardaki, özellikle İslâm’ın onlara kazandırdığı, dünyevî hiçbir karşılık beklemeden her
türlü hayır işleme isteklerinin, her alandaki güzel davranma duygularının ve ölümsüzlük özleminin tecessüm etmiş şeklidir.
Bu ulvî gayeye matuf olan vakfın gerçekleştirilmesi safhasında bazı hukukî sorunlar meydana gelmektedir. Hanefî
hukukçulara göre, nukûd vakfının; biri in‘ikâd safhasında, biri de devamlılığında olmak üzere iki sorunlu husus vardır.
Öncelikle ariyet hükmünde olduğu için mülkiyet devri gerçekleşmemektedir. Ayrıca in‘ikad şartlarını tam haiz olmadığından
te’bid ve kalıcılık vasfı tam olarak gerçekleşmemektedir. Vakfedilen değerin menkul olması durumunda da sıhhat ve
lüzum sorunları meydana gelmektedir. Nukûd vakfına cevaz veren Ebu Hanife’ye göre, geçerli fakat bağlayıcı vasfını hâiz
değildir. Bu da vakfın te’bîd ve sadaka-ı cariye (kalıcı sadaka) vasfını kazanmasına engel teşkil etmektedir. Bu sorunları
bertaraf etmek için özellikle nukûd vakfının in‘ikadında belli formüller devreye sokulmuştur; tüketilmeden kendisinden
istifade edilemeyen menkul/nukûd vakfının, ayakta kalması ve müsmir olması için de faize bulaşmadan istirbah ve istiğlal
ameliyesi üzerinde İslam hukuku açısından hassasiyetle durulmuştur. Özellikle bir vakıf medeniyeti kuran Osmanlı’nın
nukûd vakfı uygulamalarında in‘ikâd ve istirbâh meselesi hala tartışılan mevzulardan biridir.
Formula of Convention and the Law Consequences of Monetary Endowments
In the context of Islamic Financial Instruments, Endowment Foundations have proved themselves in the life of
the Muslim community through history of worship and education to the living and to worship as well as in all aspects of
social and economic life for humans and other living organisms.
The word “endowment”, which means in sunnah ongoing charity “sadaqa jariya”, and its meaning in dictionary is
to hold, restrain and detention of the thing, and it also carries as an Islamic law term two important characteristics. These
characteristics are donating individual’s own private property for the sake of God and intending the eternity of incarceration
for this purpose. And keeps the spirit of “the best one of the people is the one who helps people” principle meanwhile
behaving well and being nice in all fields.
According to Hanafi Jurists There are two problematic issues related to monetary cessation, one of which related
to the document convention and the other is the continuity. First, one cannot change the ownership of what is related to
loans. On the other hand the conditions of eternity and continuity cannot be achieved unless all the conditions of convention
are gained.
There is a necessity and accuracy related problems arise in the event that the value of a suspended movable
property. According to Abu Hanifa who authorized the cash endowment this is permissible, but it does not have a binding
character. This is an obstacle and violates the condition of eternity and the character of ongoing charity. To get rid of these
problems there has been an introduction of certain formulas on the convention of cash endowment.
On the other hand, there is sensitivity from the perspective of Islamic jurists concerning the process of “Murabaha”
which is used to support the monetary endowment or the suspension of movable property, to guarantee its continuity
and make it fruitful while avoiding interest which is banned in Islam.
Still the issues of “Murabaha” and convention at the applications of suspended money in the Ottoman Empire,
which established the civilization of cash endowments under discussion and research.
|175