14 - 17

UYAR, Mehmet
Osmanlı Edebiyatında İnsan Tasavvuru: Âşık Paşa-yı Velî’de İnsan-Âlem İlişkisi
13. yüzyılın ikinci yarısından sonra Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecine girmesiyle birlikte, Anadolu’da
çalkantılı bir dönem yaşanmıştır. Bu olumsuz durum sosyal hayat üzerinde de etkisini açıkça göstermiştir. Bu karışık
dönem, insanları bir arada tutabilmek için manevi önderlere en çok ihtiyaç hissedilen dönemlerden biri olmuştur. Osmanlı’nın
kuruluş aşamasını da içine alan bu dönemde, manevi önderler, insanın bu dünyadaki yerini ve tavrını halka izah etmek
için çalışmışlardır. Bu bağlamda, dönemin düşünürlerinin insan algısı, Osmanlı’daki insan tasavvurunu anlayabilmek
için vazgeçilmez bir kaynak teşkil eder. Biz, insan ve âlem arasındaki kadîm ilişkiyi, bu karışık dönem koşullarında, Âşık
Paşa (ö.1333)’nın eserleri çerçevesinde anlamaya çalıştık. İnsanın âlem içinde kendini konumlandırma arayışı malumdur
ve bilhassa karışık dönemlerde bu arayış daha da artmaktadır. Bahsi geçen insan-âlem ilişkisi Âşık Paşa’nın eserlerinde
bariz bir şekilde bulunabilir. Âşık Paşa, insan-âlem arasındaki fiziki benzerlikten, yıldızların insana olan etkisinden, onun
âlem’in özü olduğuna kadar varan bir düşünce içinde insan ve âlem ilişkisini izah eder. Onun eserlerinde insan ve âlem
arasındaki organik ve manevi bağı bariz bir şekilde görebiliriz. Ayrıca onun eserlerinin, geniş halk kitlelerine ulaşacak bir
dille yazılmış olması ve bu eserlerin halk üzerinde geniş bir etki yaratması ayrıca önemli bir husustur. Tebliğimizde, Âşık
Paşa’nın insan- âlem ilişkisine nasıl baktığını anlayabilmek için, Garib-nâme, Fakrnâme, Hikâye, Tasavvuf Risalesi eserlerinden
faydalandık. Âşık Paşa’da insanı anlamak, Allah’ı ve âlemi bilmenin de yegâne yoludur.
Human Imagination in Ottoman Literature: Man and Cosmos Relationship in Ashik Pasha
After the second half of the 13th century, with entering to collapse of the Anatolian Seljuk State, there experienced
a turbulent period in Anatolia. This negative situation has clearly demonstrated its effect in social life. This turbulent
period has one of the most felt needs for the spiritual leaders due to keep the people together. In this period that includes
the foundation phase of Ottoman Empire, spiritual leaders worked to the public to explain the man’s place in this cosmos
and attitude. In this context, human being perception of the thinkers of this period constitutes an indispensable source to
understand the human being imagination in The Ottoman Empire. In the disorganized conditions, we tried to understand
the relationship between human being and the cosmos in the framework of Ashik Pasha’s works. The human being’s quest
for meaning in the cosmos is known and this quest increases more especially in turbulent periods. The mentioned relationship
between human being and cosmos can be clearly found in Ashik Paşa’s works. We can clearly see organic and spiritual
relationship between human being and the cosmos in his works.Being written in a language that can reach to wide masses
and having large effect on people are also important aspects of his works. In our this study, in order to understand how Ashik
Pasha thinks the relationship between human being and the cosmos, we benefit from these works of him: Garib-nâme,
Fakrnâme, Hikâye, Tasavvuf Risalesi. To understand the human being in Ashik Pasha is only way of knowing Allah and the
cosmos.
|259