14 - 17

YILMAZ, Ali
Birecik Sancağı Kanunnâmeleri
Osmanlı Devleti bir bölgeyi fethedince öncelikle bölgenin tahriri yapılır, vergi vermesi gerekenden alınır, sıkıntıda
olanın ihtiyacı giderilirdi. Vergi kalemleri ve miktarları kanunnamelerde açıklanır, Kanunnameler, tahrir edilen
sancağın defterinin başına yazılırdı. Sancak dâhilindeki herhangi bir şehrin veya köyün özel bir durumu varsa gösterilirdi.
Fetih öncesinde farklı uygulamalar yapılmışsa, gayri meşru bir durumu söz konusu değilse muhafaza edilirdi. Özel durum
Osmanlı tahririnde de kayıt altına alınırdı. Daha sonraları da padişah değişimlerinde veya ihtiyaç durumlarında tahrirler
yenilenirdi. Tahrir adı verilen bu faaliyet esnasında; şehir, köy, mezra, çiftlik, yayla, kışla ve meralar gibi yerleşim birimleri
ve tarım alanları ve otlaklar tespit edilir, bunların hukuki statüleri belirlenirdi. Bu birimler içerisinde yaşayan ailelerin vergi
vermekle mükellef fertlerinin veya herhangi bir sebeple vergiden muaf olanlarının adları tek tek kaydedilirdi. Bunların
ekip-biçtikleri arazilerin büyüklüğüne veya küçüklüğüne göre mensup oldukları kategoriler (tam-çift, nîm-çift, bennâk,
caba), evli olup olmadıkları ayrı ayrı yazılır, üretilen mahsuller ve bunların üzerinden ödemek zorunda oldukları vergiler,
meslek grupları deftere geçirilirdi. Birecik Sancağı da müteaddit defalar tahrir edilmiş; Başbakanlık Osmanlı Arşivi TD 184
(943/1536), TD 276 (959/1552), TD 496 (978/1570-71), Kuyûd-i Kadime Arşivi TD 173 (992/1584) numaralı dört farklı tahrir
defterinin başında da sancak kanunnamesine yer verilmiştir.
Bu araştırmada; BA TD 496 s. 8-11’de kayıtlı 1572 tarihli ve bu kanunnamenin harfi harfine aynı olan TKGM KKA
TD 173, vr. 3b-5a’da kayıtlı 1584 tarihli Birecik sancağı kanunnamesi incelenmiş, diğer nüshalardaki farklılıklar dipnotlarda
gösterilmiştir.
Kanunnames of Birecik Sanjak
Ottoman Empire conquered a region; the first thing was setting up a tahrir book in order to plan to collect taxes
from who can afford to pay tax and to help people who need financial and humanitarian aid. Taxable items and critical
amounts for taxes were declared in kanunnames which were placed as cover letter of any sanjak’s tahrir book. If any village
or city had any special status, it was stated there. Any acting regulations which were not counteracted with the law in a region
before the conquest were remained intact. Special status was also stated in Ottoman tahrir book. Tahrir books were renewed
every coronation and also if there was any need of renewal. With the procedure called tahrir, towns, villages, hamlets
, farms , pastures , rangelands, meadows and agricultural fields were identified and their legal status were stated. Inhabitant
families and their taxpayer members and if there were any tax-free citizens with any cause among inhabitants of a district,
their names were recorded. Their lands were named for size of the land category they belong in (tam-çift, nîm-çift, bennâk,
and caba), martial status, the crop they harvested, he accrued tax and their occupations were also recorded on tahrir book.
The Birecik Sanjak had been recorded in tahrir books several times. Also four different tahrir books has the sanjak’s
kanunname as their cover letter: Prime Ministry Ottoman Archives TD 184 (943/1536) , TD 276 (959/1552) , TD 496
(978 / 1570-71) , Kuyûd -i Kadima Archive TD 173 ( 992/1584 )
In this study; BA TD 496 p. 8-11 dated 1572 and registered on the statute books literally the same as TKGM KK
TD 173, vr. A 3b-5a registered statute book dated 1584 belongs to Birecik Sanjak is used as the source and differences with
other copies are citenoted.
|275