14 - 17

KESKİN, Neslihan Koç-BATĞI, Özlem
Âsitânenin Lâle Tarihi ve Kültürü Hakkında Yazılmış Bir Eser: Defter-i Lâle-Zâr-ı İstanbul
Osmanlı Devleti’nde lâle yetiştirme sanatı, lâleler ve yetiştiricileri ile ilgili bilgi veren yazılı kaynaklar lâle şükûfe-nâmeleridir.
Bunlardan bazılarında lâleye dair botanik bilgisi verilmiş, bazılarında ise lâle adları; yetiştiricileri ve lâlenin
çeşitli özellikleri ile kaydolmuştur. Lâle adlarını Osmanlı Türkçesi alfabesi tertibiyle veren lâle şükûfe-nâmeleri Remzî’nin
Defter-i Lâle-zâr-ı İstanbul’u, Mehmed Aşkî’nin Takvîmü’l-Kibâr min Mi’yâri’l-Ezhâr’ı ve Risâle-i Takvîm-i Lâle’si, Ahmed
Kâmil Belgradî’nin Risâle-i Esâmî-i Lâle’si ve Ferah-engîz’dir.
Bu bildiride, daha önce üzerinde bilimsel bir çalışma yapılmayan lâle şükûfe-nâmelerinden Remzî’nin (1699’da
hayatta) Defter-i Lâle-zâr-ı İstanbul adlı eseri tanıtılmıştır. Kendisini de bir lâle yetiştiricisi olarak eserine kaydeden Mehmed
Remzî hakkında biyografik kaynaklarda sınırlı bilgi vardır.
Defter-i Lâle-zâr-ı İstanbul’un üç yazma nüshası vardır: Ali Emîrî Millet Kütüphanesi Biyoloji Bölümü Yazmaları
no: 157 (63 vr) ve no: 164 (55 vr); Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye Kitapları no: 1192 (50 vr). Bu nüshalardan hareketle
oluşturulan karşılaştırmalı metin esas alınarak bildiri şekillenmiştir. Eserin yazma nüshalarının sayfa tertibi orijinaldir. Bazı
lâlelerin özellikleri sayfa kenarlarına çizilen lale şekilleri içerisine yazılmıştır.
Çalışmaların kopyalarına göre eserde, 17. ve 18. yüzyıllar arasında yazılmış 1000’den fazla lale adı Osmanlı Türkçesi
alfabesine göre kaydolmuştur. Remzî lâle adını ve yetiştiricisini belirttikten sonra, lâle hakkındaki botanik bilgisini lâle
yetiştiriciliği terimleri (bun, fitîle, kitâbe, tîg, rişte vb.) kullanarak verir ve lâlelerin renkleri üzerinde önemle durur. Remzî,
ayrıca bazı lâlelerin açış tarihini de kaydeder ve lâleler hakkında aruz vezniyle yazdığı mısralara da yer verir. Eser, tarihî
lâle adlarının ve lâle yetiştiricilerinin kaydolması açısından bir hazinedir. Örneğin Defter-i Lâle-zâr-ı İstanbul’a göre Aziz
Mahmûd Hüdâyî 37, lâleye olan tutkusu ile bilinen Sadrazam İbrâhim Paşa ise 6 lale yetiştirmiştir.
162|
A Work Written about the Tulip History and Culture of Istanbul: Defter-i Lâle-Zâr-ı İstanbul
The tulip şükûfe-nâmes are the written sources, which give information about the art of raising tulips, tulips
and the growers in the Ottoman State. Some of these gave botanical information about tulips, whereas, some recorded the
names of tulips, the growers and the various characteristics of tulips. The tulip şükûfe-nâmes, which give the names of tulips
with the Ottoman Turkish alphabet, are the Defter-i Lâle-zâr-ı Istanbul by Remzî, the Takvîmü’l-Kibâr min Mi’yâri’l-Ezhâr
and Risâle-i Takvîm-i Lâle by Mehmed Aşkî and the Risâle-i Esâmî-i Lâle and the Ferah-engîz by Ahmed Kâmil Belgradî.
In this paper, the work of the tulip şükûfe-nâmes titled Defter-i Lâle-zâr-ı Istanbul by Remzî (alive in 1699), for
which a scientific study has not been made previously, has been introduced. There is limited information in the biographical
resources about Mehmet Remzî, who recorded in the work that he was also a tulip grower.
There are three handwritten manuscript copies of the Defter-i Lâle-zâr-ı Istanbul: at the Biology Section Handwritten
Manuscripts No. 157 (63v and r) and No. 164 (55v and r) at the Ali Emîrî Millet Library and the Hamidiye Books No.
1192 (50v and r) at the Süleymaniye Library. The paper was shaped by taking as the basis the comparative text constituted
according to these copies. The page organization of the handwritten manuscript copies of the work is original. Some of the
characteristics of the tulips were written within the tulip figures drawn on the edges of the pages.
It records over 1000 tulip names grown between the seventeenth to eighteenth centuries according to the Ottoman
Turkish alphabet together with changes according to the copies of the work. Remzî, after stating the tulip names and
growers, gives the botanical information about tulips by using the terms of the tulip growers (bun, fitîle, kitâbe, tîg, rişte,
etc.) and dwells with importance upon the colors of the tulips. Furthermore, the author records the blooming date of some
tulips and also gives place to the lines of poetry written in prosody about tulips. The work is a treasury from the aspect of
recording the historical tulip names and growers. For example, according to the work, Aziz Mahmûd Hüdâyî was the grower
of 37 types of tulips, whereas, Grand Vizier İbrâhim Pasha, who was known for his passion for tulips, raised 6 types of tulips.
Included in this framework, a number of significant results were reached by presenting statistical data about Istanbul tulips
and growers in the paper.