14 - 17

DIĞIROĞLU, Filiz
XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde İranlı Olmak: Samsun’daki Acem Topluluğu
İranlıların kendi memleketleri dışına iktisadi ya da siyasi gerekçelerle yaptıkları göçler XIX. yüzyılın ortalarında
başlamıştır. Çarlık Rusyası, Hindistan, Osmanlı İmparatorluğu, Kuzey ve Batı Afrika İranlı göçmenlerin en çok tercih
ettikleri duraklardı. XIX. yüzyıl Osmanlı’sında Acemler, başta İstanbul olmak üzere İzmir, Adana, Erzurum, Trabzon gibi
Anadolu kentlerinde yaşamaktadır. Literatürde sınırlı da olsa İstanbul’daki Acem topluluğu hakkında çalışmalar bulunmakla
birlikte İstanbul dışındaki Acem toplulukları hakkında müstakil çalışma yok mesabesindedir. Osmanlı’nın Trabzon
ve Samsun gibi Karadeniz’e kıyısı olan kentleri, Trabzon-Tebriz ticaret hattının cazibesinin yanı sıra buharlı gemi teknolojisinin,
ulaşımı herkes için rahat kılması sayesinde İranlıların dışa açılan kapıları haline geldiler. XIX. yüzyılın üçüncü
çeyreğinden itibaren Samsun’un İranlılar için cazip bir merkez haline geldiğinin altını çizmek gerekmektedir. Bu cazibenin
ticaretteki canlanma ile birinci dereceden bağlantısı vardır. Bu nedenle tebliğ, Samsun’da nüfus yoğunlukları ile dikkati
çeken İranlıların Samsun’daki varlığına odaklanacaktır. Bu bağlamda tebliğ, Samsun’daki Acem nüfusun gündelik hayatı,
yerleşik nüfusla ilişkileri, Hüseyniye ve diğer talepleri üzerinden Osmanlı Devleti ile olan münasebetlerini ele alacaktır.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden elde edilen kaynaklar çerçevesinde Samsun’daki Acem topluluğunun devletle ilişkileri,
devletin onlara bakış açısı, Osmanlı Devleti’nin askere alma ve vergi toplama pratikleri üzerinden incelenecek ve Samsun’daki
İran karperdazının bu ilişkileri nasıl yürüttüğü üzerinde de durulacaktır.
90|
Being Iranian in 19 th Century Ottoman Empire: Iranian Community in Samsun
Immigration of Iranians due to economic or political reasons began at the middle of the 19 th century. Tsarist
Russia, India, Ottoman Empire, North and West Africa were the most preferable destinations of Iranian immigrants. In
the 19 th century Ottoman Empire, Iranians were settled in particularly Istanbul and various Anatolian cities such as Izmir,
Adana, Erzurum, and Trabzon. Although some limited researches about Iranians in Istanbul, it can be said that there isn’t
any specific work on Iranians, which were settled in other cities of the Empire.
Trabzon and Samsun, the northern port cities of the Ottoman Empire, became outdoors of Iranians by means
of the attraction of Tabriz-Trabzon trade route and the facility of the transportation of the stream ships. It is necessary to
emphasize that Samsun turned out to be an appeal center for Iranians because of commercial revival of the city in the third
quarter of the century. Thus this paper will be focus on the presence of Iranians, which is noticed with its relatively immense
population in Samsun. Their daily life, their relationships with natives and with the Ottoman state will be studied through
the petitions for the foundation of ‘Huseyniye’ and other issues. In the frame of the records derived from the Ottoman Archives,
their relationship with the state and the state view of them will be examined in terms of recruitment and taxation
and the role of the Iranian Consulate of Samsun in this mutual relationship also will be focused on.