14 - 17

ULAŞ, Tayfun
XVIII. Yüzyıl Osmanlı Mâliyesinde İmdâdiyye Uygulamaları
Osmanlı devlet ve toplum yapısında XVI. yüzyılın sonlarından itibaren bazı köklü değişiklikler meydana gelmişti.
Bu değişiklikler, mevcut koşulları etkileyecek nitelikte olup devlet genelinde büyük bir etkiye sahipti. Bu etki hem askerî
hem de mâlî alanda görülmekle birlikte beraberinde birçok sorunu da ortaya çıkarmıştır.
1593-1606 yılları arasındaki uzun savaş döneminde Osmanlı kuvvetlerinin Avusturya’nın gelişmiş tüfekli askerlerine
karşı etkisiz kalması bazı değişiklikleri kaçınılmaz kıldı. Ayrıca timârlı sipahilerin savaşlarda eskisi kadar etkili olmadığı
da görülüyordu. XVI. yüzyılın sonuyla birlikte askerî bakımdan Osmanlı’nın çeşitli mücadelelerde yetersiz kalması, aynı
zamanda mâlî darlığa neden oldu. Bu gelişmeler Osmanlı tarihinde yeni bir dönemin ortaya çıkışında ilk etkenler olarak
yorumlanabilir.
Bu dönemde akçenin gerçek değerinin yarıya indirilmesi –devalüasyon- devlet gelirlerinde aynı oranda bir düşüşe
yol açtı. Devlet de çözüm olarak timâr sisteminin bütüncül bir parçasını temsil eden klâsik vergi sisteminde değişiklikler
yapmak yerine ‘avâriz usulüne, yani genel olarak acil durumlarda devlet hazinesi tarafından toplanan olağanüstü vergilere
başvurdu. Bilhassa mâlî alanda XVII. yüzyılda ilk defa olağanüstü durumlarda alınan imdâdiyye vergileri, XVIII. yüzyılda
düzenlemeye tâbi tutularak (özellikle 1717 Islâhat Buyruğu ile) olağan hale getirilmiş ve devlet için devamlı bir gelir kaynağı
haline dönüştürülmüştür.
Bu bağlamda, XVIII. yüzyıldaki imdâdiyye uygulamalarının nasıl bir içeriğe sahip olduğu ve halk tarafından
nasıl karşılandığı, bu çalışmanın ana temasını oluşturmaktadır.
Imdâdiyye Practices in Ottoman Finance in the 18 th Century
Some radical changes started to take place in the state structure of Ottoman Empire that affected both political
and social conditions throughout the country as of the late sixteenth century. These consequences had been seen in both
military and financial areas as well as revealing many problems simultaneously.
During the period of War of 1593-1606, some inevitable changes occurred because of the Ottoman forces’ ineffectiveness
against the more advanced and technologically well-equipped Austrian musketeers. It was also witnessed by
everyone that the sipahi cavalry were not as effective in the wars as they were in the past. With the end of the sixteenth
century, the inadequacy of the Ottoman Empire in various military conflicts caused financial difficulties for the state. These
events could be interpreted as the primary factors in the emergence of a new era in the history of the Ottoman Empire.
Throughout these years, devaluation -which means to halve the real value of akçe- caused a decline of the state
revenues at the same rate. Instead of making changes in the classical taxation system, which was an integral part of timar,
the Ottoman Empire resorted to the way of collecting the ‘avâriz taxes -which, at least theoretically, was a tax collected by
the state treasury only in case of the emergency situations. Especially in the fiscal area, imdâdiyye taxes that were initially
collected for extraordinary circumstances in the seventeenth century were subject to some regulations (especially by Islahât
Buyrugu in 1717) and became ordinary taxes and a continuous income source for the state in the seventeenth century.
In this sense, the main focus of this study will be what the scope of imdâdiyye practices is and how these taxes
were received by the Ottoman people.
|257