14 - 17

ALTINTAŞ, Ayten
Osmanlı Hekimlerinin En Önemli Görevi: Gıda mı Deva mı?
Osmanlı Tıbbı, binlerce yıllık “Eski Tıb”bın bilgilerini kendi süzgeç ve tecrübelerinden geçirerek oluşan gelişmiş
bir tıp idi. 19. yüzyıldan sonra tüm dünyada değişen tıpla beraber Osmanlı tıbbı da şimdiki evrensel tıbbı kabul etmiş ve
uygulamıştır. Klasik dönem Osmanlı Tıbbını uygulayan Osmanlı hekimleri için en önemli hedef öncelikle sorumlu olduğu
insanların sağlıklı yaşamalarını sağlamaktı. Hastalanan insanları tedavi etmek ise hekimin ikinci sıradaki görevi idi. Bu
sebeple hekim sağlıklı yaşam kurallarını çok iyi bilmeli ve bunu öğretmelidir. Sağlıklı yaşam kurallarının en önde gelen
disiplini yeme-içme disiplinidir ki bunun başında da yenilip içilenlerin gıda-deva özelliği gelir. Osmanlı tıp öğretisine göre
hekimin ustalığı gıda-deva özelliklerini ayırabilme bilgisi ile ölçülür.
Osmanlı hekimleri gıda özelliğinde olan yiyecekleri çok net olarak seçmiş ve nedenlerini de kitaplarında açıklamışlardır.
Yenilenlerin gıda olarak nitelendirilmesindeki amaç bedenin ihtiyacı olan kanı sağlamaktır. Bu sebeple “iyi gıda”
konusunda hekimler hemfikirdirler. Bunlar “mutedil” tabiatta olup iyi kan yapar ve insanın ihtiyacını karşılar. Bu gıdalar
çok iyi tarif edilmiş olup bunların dışındakiler ilaç özelliğinde olup yenildiği zaman bedende istenmeyen maddeler meydana
getirirler. Bu maddeler de hastalıkları yaratacak olan ortamı hazırlar.
Osmanlı hekimleri çok iyi bilirler ki deva yani ilaç özelliğindeki pek çok ot gıda olarak tüketilmektedir. Öncelikli
görevleri bunların ilaç niteliğinde olduğunu anlatmak ve eğer yenecekse o zaman bedene zarar vermemesi için o niteliğini
düzeltecek dengeye getirecek, zararını önleyecek gıdalarla beraber nasıl pişirileceği ve yeneceğinin öğretilmesidir.
Bu bildiride, Klasik dönem Osmanlı tıp kitapları esas alınarak hekimlerin gıda-deva seçimleri, bunların nedenleri
ve Osmanlı mutfağını etkilemeleri anlatılacaktır.
18|
The Most Important Duty of the Ottoman Physicians: Is It Aliment or Cure?
The Ottoman medicine was an advanced medicine that ingenerated with knowledge of the “Old-Time Medicine”
filtering them from own experiences. After 19 th century, the Ottoman medicine, acknowledged the current universal medicine
and practiced it in parallel changed medicine all over the world. The most important goal for the Ottoman physicians
practiced the Ottoman classical period medicine was primarily to provide a healthy life for the people who were under
physicians’ responsibility. To treat the sick people was secondary duty of the physicians. Therefore the physicians had to
know and teach rules for the healthy life very well. The foremost rule for the healthy life was eating and drinking discipline
and the foremost feature of food and drink was about aliment-cure (Gıda-Deva in Turkish). According to the doctrine of the
Ottoman medicine, craftsmanship of the physician was measured by means of knowledge on being able to separate the
aliment-cure feature.
The Ottoman physicians had clearly chosen food having the aliment feature and also explained the reasons of
this choice on their books. Purpose of the definition of food as the “aliment” was to provide blood that the body did need.
For this reason, the physicians had the same opinion about the “good aliment”. The foods called as aliment were “moderate”
nature, made blood and met the needs of the people. These foods had been described very well, the others apart from them
were medicine-feature and they generated undesirable substances in the body when they were being eaten. The substances
generated the environment that caused diseases.
The Ottoman physicians knew very well that many herbs, which had medicine-feature and were defined as “cure”,
consumed as food. The first duty of the physicians was to explain that the herbs had the medicine-feature, and was to teach
how to cook and eat them with the foods, which could eliminate the medicine-feature; could equilibrate each other; could
prevent damage, for preserving the body if they were being eaten.
In this study; the aliment-cure choice of the physicians, the reason of the choice and their influence on the Ottoman
cuisine will be explained in the light of the Ottoman medical books of the classical period.