14 - 17

260|
ÜNAL, Mehmet Ali
Osmanlı Medeniyetinin İçe Kapanması ve Batı Karşısında Savunmaya Geçmesi
13. yüzyılın sonlarında Selçukluların bir uç beyliği olarak ortaya çıkan Osmanlı Beyliği umulmadık bir atılım
göstererek Anadolu’da siyasî birliği sağladığı gibi kısa sürede Balkanlar’ı, Karadeniz ve Akdeniz’i, Ukrayna’yı, Suriye, Irak,
Mısır ve Kuzey Afrika’yı hâkimiyeti altına aldı. Uzun yıllar Batı’ya karşı İslam’ın müdafaasını üstlendi. 15. yüzyılın ortalarından
17. yüzyılın sonlarına kadar siyasî ve askerî sahada rakipsiz bir devletti. Asya’nın ve Avrupa’nın mühim bir kısmında
uzun süre tek belirleyici güç oldu, dünya siyasetine yön verdi.
16. yüzyılın sonlarında devlet, gücünün zirvesine ulaşmış, Osmanlı medeniyeti en parlak çağını yaşamıştı. Bu
yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı medeniyeti geçmişte birçok medeniyetin başına gelmiş bir kaderi yaşamaya başladı
ve kendi içerisine kapanmaya yüz tuttu. Dünya ticaretinin Akdeniz’den okyanuslara kayması, Amerika gibi yeni kıtaların
maddi kaynaklarının Avrupalılar tarafından istismar edilmesi ve bu sayede sermaye birikimi sağlayıp, Rönesans ve reform
hareketleri ile bilim ve teknolojide önemli merhaleler kat etmesi gibi gelişmelere yabancı kaldı. Osmanlı, kefere-i fecere,
küffâr-ı hâksar gibi sıfatlarla hakir gördüğü, savaş meydanlarında yendiği, ahlâk ve faziletçe kendisinden çok geri olan
Batılının ilim ve hikmette o derece ileri gidebileceğine ihtimal vermiyordu.
Askerî, sosyal ve ekonomik alanda rakipsiz olan Osmanlı toplumunun kendine olan güven duygusu zamanla
olumsuz gelişmelere sebep oldu. Kendisinin dışındaki dünyayı küçük görmesi ve ona bir kıymet atfetmemesi Osmanlı
medeniyetinin içine kapanmasına ve dış dünyadaki değişme ve gelişmelere gözünü kapatıp, kulağını tıkamasına yol açtı.
İlim ve teknik alanında 15. yüzyılda rasyonel (akılcı) davranışlar sergileyen toplum, zamanla cehalet ve taassubun içine
düştü. Deney ve gözleme dayanan bilimler küçümsenmeye başladı. İlimsiz din olamayacağından, ilmî alandaki gerileme
din üzerinde de olumsuz tesirlerini göstermekte gecikmedi ve din, yerini hurâfelere ve taassuba bıraktı.
İlim, kültür ve medeniyet, sürekli değişik kültür ve medeniyetlerle sağlıklı bir temas halinde güçlenir ve gelişir.
Doğu’da Osmanlı’dan üstün ilim ve kültür muhiti olmaması, Batı’nın da, Hıristiyan ve Osmanlı’nın düşmanı olması sebebiyle
merak bile edilmemesi Osmanlı medeniyetinin içine kapanmasında en mühim âmil oldu. Bunun tabiî sonucu olarak
17. yüzyılda ilim ve kültür alanında zirve şahsiyetler yetişmedi.
18. yüzyıldan itibaren devlet Batı karşısında müdafaaya geçti. Bu müdafaa 200 yıl sürdü. Bu bildirimizde Osmanlı
medeniyetinin içine kapanması ve sonrasında Avrupa ve Rusya’nın saldırıları karşısında kendini müdafaa pozisyonuna
sokması ve çıkış yolları konusunda değerlendirmelerde bulunulacaktır.
The Withdrawal of Ottoman Civilization into Itself and Its Transition to Defense against the
West
At the end of the thirteen century Beylik of Osmanoğulları, which emerged as an ucbeylik (margrave) of Seljuk
sultanate of Anatolia, made an unexpected advance. This situation not only enabled Ottomans to establish political union
in Anatolia but also enabled them to get Balkans, Black Sea Mediterranean Sea, Ukraine, Syria, Iraq, Egypt and North Africa
under their control in a short time. Ottoman, Empire assumed the defense of Islam against the west for many years. From
the middle of fifteenth century to the end of the seventeenth century, the empire was unrivaled in political and military
field. It was the sole determinant power in a significant part of Europe and Asia for a long time, besides it led world politics.
The empire reached the peak of its power at the end of the sixteenth century, during when Ottoman civilization
experienced its heyday. From the end of this century, Ottoman civilization started to experience a destiny, several civilizations
had experienced before, which was withdrawal into itself. The shift of world trade from Mediterranean Sea to oceans,
exploitation of resources of new continents like America by European states, hence accumulated capital, which enabled
them to make considerable progress in science and technology, with renaissance and reform movement, to which Ottoman
remained foreign. Ottoman could not thought that the west, which they despised with adjectives like kefere-i fecere,
küffâr-ı hâksar, and defeated in battlefields and considered far behind in terms of moral and excellence, could advance to
that extent in science and wisdom.