14 - 17

KILIÇASLAN, Hâcer
Tournefort Seyahatnamesi: “Şark”ta Hastalık ve Şifa
Batı Avrupa’da tıp doktoru ve botanikçi olarak ün salmış Fransız Joseph Piton de Tournefort; “Güneş Kral” XIV.
Louis’nin hayali olan “Aydınlanmış” Fransa‘nın inşası sürecinde, Paris Kraliyet Botanik Bahçesi için araştırmalar yapmak
üzere “Şark”a gönderilmişti. 1700 senesinde ayrıldığı ülkesine, Ege Adaları’ndan Erivan ve Tiflis’e uzanıp Osmanlı topraklarını
da içine alan geniş bir coğrafyaya dair gözlemleri ve tam 1346 yeni bitki türüyle, 1702 yılında döndü.
Bu çalışmanın amacı, bir seyyahın Osmanlı ülkesinde şahit olup Avrupa kamuoyuna aktarmaya değer bulduğu
tıbbî tecrübe ve geleneklerin izini sürerek, belli bir zaman ve mekânda karşılaşan özne ve nesnenin etkileşimini kritik bir
okumaya tâbi tutmak suretiyle o kesişme noktasındaki tarihsel gerçekliğe dair bir kavrayış geliştirmektir. Tournefort seyahatnamesi,
bu bakımdan, 18. yüzyıl başında Osmanlı coğrafyasındaki gerçekliğe dair önemli bilgiler içermektedir. Tournefort’un
ilmî donanımı ve görevi sayesinde; ziyaret ettiği bölgelerdeki hastalıklar, tedavi usulleri, kullanılan ilaçlar, beslenme
ve temizlik alışkanlıkları, hekimlik, hekimliğin yöneticiler ve halk nezdindeki değeri, ölüm olgusu, din olgusunun hastalık
ve sağlık algısı üzerindeki etkisi, coğrafya-insan ilişkisi gibi konularda birinci elden ufuk açıcı bilgiler edinmekteyiz. Ayrıca,
seyyahın ziyaret ettiği bölgenin genişliği bize, bu bölgelerde meskûn çok çeşitli etnik ve dinî kökenden topluluğun
söz konusu alanlardaki tutum ve algılarını karşılaştırarak, tıp geleneklerinin kökeni ve mahiyeti hakkında derinlemesine
bir kavrayış imkânını sunmaktadır.
Bir seyyahın, yabancı bir toplumu, kendi kültürüyle olan benzerlik ve farklılıklar üzerinden gözlemlemeye olan
meyli, uzmanlığı ve görevine ek olarak, elbette Tournefort için de geçerlidir. Bu bağlamda, Tournefort’un Fransız Aydınlanması’nı
temsil eden bir bilim adamı olduğu gerçeği, çalışmanın analitik perspektifine içkin olup, seyyahın gözlem nesnesine
bakışının, bize, kendisi hakkında ne anlattığı da çalışma boyunca izi sürülen bir diğer husustur.
The Account of Tournefort’s Travel: Illness and Healing in “The Orient”
The French botanist and medical doctor Joseph Piton de Tournefort had already been well-known all over the
Western Europe when he was sent into “the Orient” in 1700 by France’s “Sun King” XIV. Louis in order that he made researches
for the Royal Botanical Garden in Paris, as a part of Louis’s dream of building the “Enlightened” France. Tournefort
returned France from his two-years-long voyage in 1702 with exactly 1346 new plant species, as well as pages of notes
including his observations on the wide area from Aegean Islands to Yerevan and Tbilisi.
The purpose of this study is to trace up the medical culture which Tournefort encountered in Ottoman lands and
considered important to convey the European public. His book entitled “A Voyage into the Levant” provides us with much
significant information about the 18 th century Ottoman reality. By the virtue of the Tournefort’s profession, we obtain stimulating
first-hand accounts about medical practices in the regions where Tournefort traveled; he gives detailed accounts
of diseases, treatment modalities, medications, food and hygiene habits, medical professions, causes of and rituals related
to death, relation of religion to the health issues, impact of geography on people. Besides, having travelled far and wide,
Tournefort’s account provides us the opportunity of making comparison among the inhabited communities varied ethnically
and religiously and by this way, we get the chance to a have grasp of the origins and the nature of medical traditions
over the territory at stake.
On the ground of the fact that a voyager’s observations of a foreign culture mostly based upon the differences
and similarities to his own; what the observer’s considerations of his subject tells us about himself is an implicit question
throughout my critical reading of the account, as the secondary aim of the study.
|169