14 - 17

İPŞİRLİ, Mehmet
Osmanlı İlmiye Araştırmalarının Neresindeyiz?
Türkiye Üniversitelerinin Tarih Bölümlerinde tarihin farklı alanları okutulmakla birlikte çalışmaların ve derslerin
ağırlık merkezini Osmanlı’nın teşkil ettiği bir gerçektir. Avrupa ve Amerika ‘da Ortadoğu Araştırmalarının bulunduğu
üniversitelerde de Osmanlı üzerine birçok çalışma yapılmaktadır. Osmanlı Araştırmalarının bu yerli ve yabancı merkezlerde
ele alınışı, gün ışığına çıkarılan veya ihmal edilen konuların neler olduğunun değerlendirilmesi açısından bu nevi
kongreler çok önemlidir.
Merhum İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın1965 yılında yayınladığı ve bugün hala aşılamamış olan Osmanlı Devletinin
İlmiye Teşkilatı kitabı İlmiye çalışmalarında bir dönüm noktası olmuş, konuya ivme kazandırmıştır
Osmanlı İlmiyesi, kaza, tedris, ifta gibi çeşitli kurumları, medrese müfredatı ve ders kitapları, uleması ve tabakat
kitapları, devlet ve cemiyet içerisinde ulemanın yeri ve gücü, uzun Osmanlı asırlarında bu geleneksel kurumun geçirmiş
olduğu değişim ve dönüşümler ilgi uyandıran araştırma sahalarıdır. Bu konularda çalışan yerli ve yabancı akademisyenlerin
sayısı devamlı artış göstermektedir.
Üniversiteler bünyesinde gerçekleştirilen Yüksek Lisans ve Doktora çalışmaları sahasında önemli katkılar sağlamakla
birlikte, ulemanın yenileşme ve modernleşme konusundaki tavrı gibi konunun daha çok sosyolojik yönüne ağırlık
verildiği, çok önemli sahaların ihmal edildiği dikkati çekmektedir. Nitekim medrese müfredat programı ve bilhassa takip
edilen ders kitapları, bu kitaplar üzerine yazılmış şerhler; Osmanlı ulemasının tefsir, hadis, fıkıh, kelam gibi dini ilimlerde
çoğunlukla şerh, haşiye, talikat nevinden telif etmiş olduğu Arapça eserlerin ilmi değeri; bilhassa Anadolu, Rumeli ve
Arabistan şehirlerinde bulunan, oralarda toplumun eğitimi, ehl-i sünnet görüşü üzere yaşamasında çok önemli hizmetler
ifa etmiş olan taşra ulemasının ve medreselerin durumu ihmal edilen konuların başında gelmektedir. Çok zengin arşiv ve
kütüphane kaynaklarına sahip olan ilmiye sahasının ileride sağlam bir metodoloji ile daha ciddi araştırmalara konu olacağında
hiç şüphe yoktur.
|145
Where are We on the Research of Ottoman Ilmiye
It is a known fact that although different branches of history are studied in Turkish universities, the main focus
often has been on studies on Ottoman history.
There have also been many studies of Ottoman in Europe and America’s universities which carried out studies
on Middle East.
Congresses like this holds great importance for employing Ottoman studies in local and foreign research centers
in terms of the evaluation of the subjects which are being brought to light and arouse interest. The book named İlmiye Organization
of the Ottoman State which has been written by the late İsmail Hakkı Uzunçarşılı in 1965 and still not surpassed,
has been a turning point in İlmiye studies, and furthered the cause.
Ottoman institutes like İlmiye, kaza (judicial system), tedris (education), ifta (fatwa), madrasa curriculum and
textbooks, ulama and biographical dictionaries, ulama’s place and the power in the state and the community, changes and
developments of this traditional institute’s in long Ottoman centuries are some compelling research fields. The number of
academics that studies on those fields shows a large increase.
Master’s and doctorate studies that had been done within the scope of universities do have a great amount of contribution
to the field. In addition to that, it gets attention to the fact that innovation and modernization approach of the ulama is
inclined thoroughly towards the sociological aspects only, and many important fields had been neglected through the process.
Nevertheless, madrasa curriculum and especially coursebooks on the subject, commentaries that had been written
on the subject; scholarly value of Arabic works which were often annotated, paraphrased, and emendated by Ottoman
ulama on subjects as tafsir, hadith, fiqh and qalam; the rural ulama, especially the ones situated in Anatolia, Rumelia and
Arabia who carried out very important missions in educating the society, and showing them the ways of following the Sunnah
are the primary subjects that were neglected.
There is no doubt, with a very rich archive and library sources, İlmiye will be the subject to many more serious
researches with a better methodology in future.