14 - 17

ERTAŞ, Mehmet Yaşar
Seyyahın Bilincine Bir Yolculuk: Bir Avrupalı Seyyah Osmanlı Tıbbından Niçin Bahseder?
Tarih araştırmalarının vazgeçilmez kaynaklarından biri olan seyahatnamelerin kaynak değeri; özellikle algı, duygu, imge
tarihi ile “ben” ve “öteki” okumaları gibi yeni yönelimlerin güçlendiği ve dilbilim yöntemlerinin tarih araştırmalarına uyarlandığı
son dönemlerde daha artmıştır. Bu ilgi artışı, seyahatnameler ve seyyahları, tarih biliminin kaynağı olmaktan ziyade tarih yazımının
bir nesnesi haline dönüştürmüştür. Dolayısıyla ne anlattığı kadar seyyahın kim olduğu, niçin seyahat ettiği, nelere, niçin ilgi gösterdiği,
ne yazdığı, niçin yazdığı gibi sorular, tarihçiye yeni perspektifler sunmaktadır.
Klasik dönemde Osmanlı ülkesini büyük bir merak ve ilgiyle gezen Avrupalı seyyahlar, zengin bir bilgi birikimi sağlamışlardır.
Öte yandan seyahatnamelerdeki renkli ve canlı tasvirler; Hıristiyan Avrupa karşıtı yeni bir “doğu” imgesi yaratılmasına
ve Osmanlı dünyasının varlık-dışı bir öteki evren olarak inşa edilmesine yol açmış ve Osmanlıları politik ve kültürel bir nesneye
dönüştürmüştür. Bu süreçte; despotik, cinselliğe düşkün ve tembel bir “Osmanlı” resmi ortaya çıkmış, bu imgenin oluşumunda
özellikle saray, padişah, harem, şehir ve insan anlatılarının ciddi bir payı olmuştur. Hastalıklar, hastaneler, tedavi usulleri, ilaçlar ve
sağlık-hastalık algısı gibi konular ya da kapsayıcı bir başlıkla Osmanlı tıbbı ise birkaç seyahatname dışında, seyahatname ve literatüründe
özel bir yere sahip değildir. Buna karşın, gündelik yaşamın bir detayı olarak eserlerde yer bulan tıbbî konularda bile güçlü
bir ötekileştirici söylem dikkat çekmektedir.
Seyahat metinleri hiç şüphesiz kişisel deneyimleri yansıtır. Ancak “kültürel ve politik bir nesne” ve “öteki evren” olarak
muhayyel bir Osmanlı imgesini yaratmak yalnızca seyyahın tutumu ile açıklanamaz. Seyyahın gözlem yaparken ve metni inşa
ederken sahip olduğu duygusal, zihinsel ve davranışsal tutumunun ardında, beslendiği ve kendini var eden bir kültür dünyasının
olduğunu da göz önüne almak gerekir. Yine Osmanlı toplumuna ilişkin gerçeklikler de bu süreçte önemli bir işleve sahiptir. Bu
çalışmanın amacı, seyahatnamelerin oluşumunda etkili olan tüm bu gerçeklikleri dikkate alarak, hem seyyahın bilincini keşfetmeye
çalışmak hem de sağlık, hastalık ve tıbba dair anlatıları rasyonel ve eleştirel bir şekilde çözümlemeye tabi tutmaktır.
A Journey to the Conscious of Traveler: Why Does a European Traveler Mention about
Ottoman Medicine?
The travel accounts which are invaluable sources in history studies have become even more important in recent years,
during which new trends in social sciences have gained importance. Within that period, the linguistic methods have started to be
applied to the studies of history, the areas such as histories of image, perception or emotion and especially the critical “reading” of everything
as a text via the concepts of “me” and “the other” have gained wide currency. Moreover, it could be said that such tendencies
transformed the traveler and the travel accounts into the objects of historiography rather than being the historical source. Therefore,
the questions of who the traveler was, why he travelled, what he especially interested in, for what purpose he wrote about his journey
and more of the same offer new perspectives to the historian as much as what the traveler’s narrative itself.
The accounts of the travelers who visited the Ottoman country with a great curiosity in the Classical Period constitutes
rich fund of knowledge. Yet, the vivacious and colorful descriptions in the accounts paved the way for the creation of a new “East”
image against the Christian Europe and for the construction of the Ottoman world as a phantasmal other, a nonexistent separate
universe; while transforming the Ottomans into a political and cultural object. The narratives of the travelers regarding the Palace,
the Sultan, the Harem, cities and people in the Ottoman country played a crucial role in the emergence of a despotic, lascivious and
slothful image of the Ottomans. Even though diseases, hospitals, treatment modalities, medications and the perception of health and
disease or briefly Ottoman medicine do not have a special place in these narratives except for a few certain accounts, it can still be
observed a strong marginalizing discourse in these texts touching on Ottoman medicine as a detail of daily life.
There is no doubt that the travel accounts are subjective texts representing the author’s personal experiences but the
creation of an Ottoman image as “a political and cultural object” and “a phantasmal other” lies beyond this subjectivity, beyond
the approach of the subject. It cannot be ignored that there is a cultural background shaping his intellectual and emotional attitudes
towards his subject, towards the reality which he wrote about. For sure, the appearance of such an Ottoman image could
not be explained independently from the facts and the objective reality of the Ottomans. Within this framework, the purpose of
this study is to explore the conscious of traveler while analyzing their narratives about health, disease and medicine by taking
all the realities contributing the formation of the travel accounts into consideration.
|109