14 - 17

GÜLEÇ, İsmail-GÜMÜŞ, Kudret Safa-MUTLU, Merve
Murâdî’nin Dîvânı’nda Yer Almayan Bir Lugazı ve Çözümü
Konusu esmâ-i hüsnâ, esmâ-i nebî ve insan isminden başka her şey olabilen ve genellikle manzûm olan lugaz,
dîvân şiirinde herhangi bir şeyin özellikleri anlatılarak onun isminin bulunması amaçlanan bilmecedir. 15. yüzyıldan îtibâren
Türk edebiyatında görülmeye başlayan ve bilhassa 18. yüzyılda daha çok görülen bu dîvân edebiyatı türünde, tasvir
edilen nesnenin özellikleri ve türlü nitelikleri elden geldiğince somutlaştırılarak verilmiştir.
Osmanlı hânedan mensupları, pâdişâhlıkları yanında klâsik şiirimizin de dikkate değer ustaları olarak şiirler
vücûda getirmişlerdir. Sultan Şâirler olarak adlandırdığımız bu kategori içinde, Murâdî mahlasını kullanan şâirler olarak
karşımıza II. Murâd, III. Murâd ve IV. Murâd çıkmaktadır. Bu pâdişâhlar içinde lugaz yazan ve bilhassa Kandil lugazıyla
meşhûr olan pâdişâh olarak Sultan III. Murâd bilinmektedir. Dîvân edebiyatında lugaz yazmak, bunlara cevap beklemek dolayısıyla
manzûm veya mensûr cevaplar tertip etmek, halk edebiyatında olduğu gibi cevabı bilen yahut bulanlara mükâfat
vaad etmek gibi bir gelenek olduğu düşünüldüğü vakit pâdişâhların yazdığı bir lugaza da cevap yazılmasının son derece
tabiî olduğunu söyleyebiliriz. Nitekim Sultan III. Murâd’ın yazmış olduğu Kandil lugazının Enderun Hazîne Koğuşu ağalarından
Cihad Bey ile Müdâmî mahlaslı bir şâir tarafından yine manzûm olarak cevaplandırıldığı bilinmektedir. Söz konusu
durumu değerlendirdiğimizde; III. Murâd’a ait olduğunu düşündüğümüz ve onun divânında yer almayan Lugaz-ı Sultân
Murâd Hân ‘Aleyhi’r-Rahme başlığı altında gazel nazım şeklinde bir lugaz ve Hall-i Lugaz-ı Sultân Murâd başlığı altında söz
konusu lugazın çözümünü ihtivâ eden bir gazel çalışmamıza konu edinilmiştir. Süleymâniye Kütüphânesi, Giresun Yazmalar
Koleksiyonu, 179-1 numarada Arab-zâde Mehmed Efendi’ye âit, Mecmu‘â-ı Mu‘ammiyât adıyla kayıtlı eserde yer alan bu
lugaz ve çözümünün öncelikle transkripsiyonu ve nesre çevirisi yapılmış, daha sonra eser çeşitli yönlerden incelenmiştir.
A Lugaz of Murâdî Not Taking Place in his Dîvân and its Solving
The lugaz that its subject can be everything besides of esmâ-i hüsnâ, esmâ-i nebî and the name of human and
generally written in verse is the riddle in the dîvân poetry that tells the features of something, and so aims to be found the
name of it. In this type of dîvân literature that started to be seen in Turkish literature as of 15 th century and especially seen
more in 18 th century, various qualifications and features of the object that is described are given by embodying.
Members of the Ottoman dynasty have been composed the poems as significant masters of our classical poem
in addition to their sultanates. In this category that we call as Sultan Poets, II. Murâd, III. Murâd and IV. Murâd have been
taken place as the poets using the appellative Murâdî. Among these sultans, III. Murâd has been known as a sultan written
lugaz and especially famous of Kandil lugaz. When it is thought that there is a tradition in dîvân literature such as to write
lugaz, wait an answer for these, and so compose verse and prose answers, furthermore to promise of reward to the people
that known or found the answer as such in Turkish folk literature, we can say that to write an answer to a lugaz written by
the sultans is quite naturel. In this sence, it is known that Kandil lugaz written by III. Murâd has been answered in verse by
Cihad Bey from the agas of Enderun Hazine Koğuşu and a poet using the appellative Müdâmî. When we take into consideration
this situation; the study contains a lugaz in ghazal form taking place under the title of Lugaz-ı Sultân Murâd Hân
‘Aleyhi’r-Rahme that we thing that it belongs to III. Murâd and is not take place in his dîvân, and the ghazal involving the
solving of mentioned lugaz taking place under the title of Hall-i Lugaz-ı Sultân Murâd. The lugaz and its solving taking
place in the work belonging to Arab-zâde Mehmed Efendi listed as Mecmu‘â-ı Mu‘ammiyât on number 179-1 in Giresun
Yazmalar Collection in Süleymâniye Library, at first, have been transcribed and translated into prose, then the work has
been examined from various aspects.
|119