14 - 17

ŞENEL, Şennur
XIX. Yüzyılda Gümüşhane Madenciliği ve Madenciler Hakkında Tespitler ve Değerlendirme
Tanzimat sonrasında madenciliğin daha iyi durumlara getirilmesi için çeşitli çalışmalar yapıldığını görüyoruz.
Böylece madenciliğe daha aktif ve daha teşvikkâr yeni düzenlemeler getirilerek devlet ekonomisine katkısı artırılmak istenmiştir.
Bu sayede 19.yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı topraklarındaki maden ocaklarının sayısında ve çeşitliliğinde büyük
bir artış görüldüğü tespit edilmiştir. Bunda yabancılara da maden arama ve işletme ruhsatının verilir olmasının etkili olduğu
kanaati hâkimdir; belirtilen dönemde bir takım girişimcilere kırk dokuz veya doksan dokuz yıllığına maden işletme imtiyazının
verilmiş olduğu bilinmektedir.
XIX. yüzyılın ortalarında mevcut olan Osmanlı toprakları, gümüş madeni açısında oldukça büyük bir zenginliğe
sahipti ve üretim yapılan toplam 36 adet maden ocağının 25 adedi aynı şekilde Anadolu üzerinde bulunuyordu. İşte bu merkezlerden
biri olan Gümüşhane, altın, gümüş ve bakır gibi madenlerin çıkarıldığı merkezlerdendir. Buradaki madenlerinin ne
zaman ve kimin tarafından kurulduğu konusunda kaynaklarda açık bilgiler olmamakla birlikte, XVII. yüzyılın seyyahlarından
Evliya Çelebi, madenlerin Büyük İskender tarafından kurulduğunu ifade etmektedir.
Osmanlılar için stratejik ve ekonomik anlamda kıymetli gelir kaynağı teşkil eden Canca mukataası kimi zaman ber
vech-i emanet, kimi zaman da ber vech-i iltizam olarak işletilmiştir.
11 Şubat 1814 tarihli arşiv kaydında Gümüşhane madencilerine ve madene merbut kazalar halkına ait dava ve niza’ların
halli ve icap edenlerin tecziyesinin maden eminlerine ait olduğu hatırlatılarak hilafına muamele olunmaması için
emir ısdarı bulunmaktadır.
Gümüşhane madenlerinin XIX. yüzyıldaki durumuna ilişkin çalışma yok denilebilecek düzeydedir. Konuyla ilgili
az sayıdaki araştırmada bu yüzyılda Gümüşhane madenlerinin ve maden işletmeciliğinin bittiğine dair değerlendirmeler bulunmaktadır.
Fakat biz bu sempozyum çerçevesinde konuya dair araştırma yaparak kesin bilgiler vermeyi arzu ettik.
In 19 th Century about Gumushane Mines and Miners (Several Reviews and Evolutions Based on
Archive Documents)
We observe that various activities were carried out to bring mining to have better conditions after Reforms. Thus,
contribution to the state economy was increased by introducing more active and more incentive new regulations were to
mining.
This allowed a large increase in the number and diversity of the mines in the second half of the 19 th century Ottoman
Empire.
The conviction of granting of mining exploration and operation licenses to foreigners prevails in this situation;
it is also known that a group of entrepreneurs were allocated mining concessions for forty-nine or ninety-nine years as well
in this period.
XIX th Ottoman territory existing by mid-century had quite a great wealth in terms of silver mine and 25 of the
total 36 mines producing silver were present similarly in Anatolia. Among these centers, Gümüşhane was a prominent point
where mines like gold, silver and copper were extracted.
Although there is no clear information on resources related to when and by whom the mines were founded, Evliya
Çelebi, the traveler of the XVIIth century, indicated that mines were founded by Alexander the Great. Muqâtaa of Canca
which constitutes precious source of income in strategic and economic sense for the Ottomans is sometimes operated as
management and sometimes as business.
In the archive entry dated February 11, 1814, under the issued order for contravention, it was reminded that litigation
and settlement of disputes and punishing of those who were responsible for accidents of Gümüşhane miners and mines
belonged to the mining officials. There are very few studies on the conditions of the mines of Gümüşhane in the XIXth century.
In the few studies on this subject, there are some considerations that Gümüşhane mines and mining operations came
to an end in that century.
However, we would like to present accurate information based on our research in the framework of this symposium.
|235