14 - 17

MERMER, Kenan
Osmanlı Edebiyatında İnsan Tasavvuru:-Eşrefoğlu Rûmî’de İnsan-Aşk İlişkisi
15. Yüzyıl tasavvuf ve tarikatlarla ilgili temel müesseselerin kurulduğu, edebiyat çerçevesinde klasikleşmenin
başladığı, Arapça ve Farsça klasiklerin yoğunlukla tercüme edildiği mühim bir zaman aralığıdır. Sade bir beylikten, Devlet-i
Aliyye denilen karma, eklektik ve büyük bir yapıya doğru süratle evrilen Osmanlı gerçeği içerisinde, insan tasavvurunu
derinden etkileyen insan-aşk ilişkini Eşrefoğlu Rûmî’nin (v. 1470) eserleri üzerinden anlamaya ve anlamlandırmaya çalıştık.
Malumdur ki dil, varlığın evidir. Onu kavramak bir manada insanı kavramaktır. Toprağa tutunmak elbette fetihle başlar.
Fakat medeniyet olabilmek için dil ve din ekseninde, ortak bir hafıza ve söylemle, yani birtakım atıfların kendi mecralarını
bulabileceği bir alan inşa etmek gerekir. İşte bu hassasiyetler, Eşrefoğlu Rûmî’nin kaleme aldığı eserlerde rahatlıkla izlenebilmektedir.
Orada bir bütün olarak İslâm tarihinin, tasavvuf kültürünün şekillendirdiği bir dünya buluruz. Bu büyük
dünyanın sade ve güçlü bir Türkçeyle ifadelendirilmesi de ayrıca önem arz eder. Abdülkadir-i Geylânî’ye nisbet edilen
Kâdiriyye tarikatına bağlı Eşrefiyye kolunun kurucusu olan Eşrefoğlu Rûmî, aynı zamanda Kâdiriyye’nin Pîr-i sânî’si kabul
edilen mühim bir şahsiyettir. Emir Sultan, Hacı Bayram-ı Velî, Hüseyin el-Hamevî üçgeninde pişen Eşrefoğlu Rûmî’nin
insan-aşk ilişkisini nasıl yorumladığını, temel olarak şu eserlerden hareketle ortaya koymaya çalıştık: Dîvân, Müzekki’n-Nüfus,
Tarîkat-nâme, Pend-nâmeve Abdullah Veliyyüddîn-i Bursevî tarafından kaleme alınan, Pîr-i sânînin bazı kerametlerinin
anlatıldığı Menâkıb-ı Eşrefzâde. İnsan-aşk ilişkisinin ilk etapta üç boyutu göze çarpar: Aşk, âşık, maşuk. Bunlar birbirine
dönüşebilen, birbirinin devamı ve tamamlayıcısı, hatta bazen tek bir şeydirler. Bu çerçevede insan-hayvan arasındaki farkın
gösterilebildiği mühim aynalardan biri de aşktır. Aşk macerasının başlangıcı Bezm-i Elest, sonu bekâ bi’llâhdır.
Human Imagination in Ottoman Literature: -Man and Love Relationship in Eshrefoglu Rumi
15 th century is an important era, in which the fundamental organizations about Sufism and cults were founded, becoming
classical in the scope of literature started, and Arabic and Persian classical works were translated frequently. Within
the fact of Ottoman Empire evolving rapidly from a simple seigniory to a combined, eclectic, and gigantic contexture called
Devlet-i Aliyye, we tried to understand and give a meaning to, through the works of Eshrefoglu Rumi (d. 1470), humanity
and love’s connection which affects deeply the envision of people. Eshrefoglu Rumi is a personage as being the founder of
the cult called Eshrefiyye bounded to Kadiriyye that was attributed to Abdulkadir-i Geylani. Because of this specialty he was
accepted as Kadiriyye’s Pir-i Sani. We tried to reveal how Eshrefoglu Rumi, who ripened in the triangle of Emir Sultan, Haci
Bayram-i Veli, and Husein el-Hamevi, interpreted the connection between humanity and love, with reference to those works
basically: Dîvân, Müzekki’n-Nüfus, Tarîkat-nâme, Pend-nâme, and Menâkıb-ı Eşrefzâde written by Abdullah Veliyyuddin-i
Bursevi. In this last work Pir-i Sani’s some miracles were told. At the first stage, the three aspects of the connection between
humanity and love attract the attention: love, lover and beloved. These can transform one another, are the continuation
or supplement of one another, and are even only one thing. Within this scope, one of the important mirrors in which the
difference between human and animal can be viewed is love as well. The adventure of love’s beginning was Bezm-i Elest,
and ending is beka bi’llah.
|189