14 - 17

ŞAHİN, Haşim
Fakıyân-ı Rûm: Osmanlı Erken Döneminde Fakihler
Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde önemli fonksiyon icra eden zümreler arasında gösterilebilir. Din bilgini
yahut fıkıh ilminde âlim kimseler olan fakihler, genellikle Suriye ve Mısır’da fıkıh, tefsir vs. eğitimi aldıktan sonra
Anadolu’ya gelerek yeni oluşmakta olan siyasî teşekküllerde kadılık vazifesini üstlenmiş, daha önce yaşadıkları devletler
bünyesinde edindikleri siyasî tecrübelerini yeni kurulmakta olan beyliklere aktarmış şahsiyetlerdir. Osmanlı Beyliğinin ilk
yıllarında bunun en iyi bilinen örneği devletin bağımsızlık hutbesini okuduğu ifade edilen Dursun Fakih’tir.
Gerek Osmanlı öncesi dönemde gerekse Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde devlet bünyesinde yahut sosyal
hayatta fakih unvanı taşıyan pek çok şahsiyetin mevcudiyeti, kendilerine ait çok sayıda vakıf ve mülk bulunması, vergiden
muaf tutulmaları gibi fakihlerin gâziler, abdallar ve ahiler gibi başlı başına bir zümre olarak ele alınıp değerlendirilmesini
zaruri kılmaktadır. Kuruluş dönemindeki fakihlerden bazılarının, Dursun Fakih örneğinde görüldüğü üzere devlet
kademelerinde en üst makamlarda yer aldığı görülürken, pek çoğunun da sadece bir cami imamı veya müezzini olarak
görev yaptıkları görülmektedir. Muhtemelen bu sebepten olsa gerek, kuruluş döneminde faaliyet gösteren “fakih” yahut
halk dilindeki söyleyişle “fakı” unvanını taşıyan bu şahsiyetlerin daha ziyade imamlar olarak kabul edildikleri anlaşılmaktadır.
Fakihler görevleri sayesinde dönemin toplumsal hayatında bir sivil toplum önderi vazifesi görmüşlerdir. Kırsal kesimde
ise görevlerine köprü tamiri, kapanan derelerin açılması gibi daha halka dönük görevlerinin eklendiği de anlaşılmaktadır.
Bu tebliğde Osmanlı erken döneminde isimleri ve entelektüel kişilikleri ile öne çıkan Dursun Fakih, İshak Fakih,
Yahşi Fakih gibi isimler merkezinde, fakihlerin/fakıların faaliyetleri irdelenmeye çalışılacak, sosyal ve siyasi hayat içerisinde
üstlendikleri fonksiyonlar hakkında bilhassa vakfiyeler ve tahrir kayıtları esas alınarak değerlendirmelerde bulunulacaktır.
Fakıyân-ı Rûm: Fuqaha in the Period of the Establishment of Ottoman Empire
Fuqaha class may be regarded as one of the functional communities in the period of the establishment of Ottoman
Empire. As Religious scholars or experts on Islamic Law, Fuqaha, were mostly getting their education in Syria and
Egypt on Fiqh, Tafsir etc., then leave for Anatolia to get into political organizations to carry out the duty of being a Qadi.
Thereby, they were employing their experiences of politics which were taken in former states they had been in, for newly
established principalities. Dursun Faqih is one of the well-known individual who was the one to give the Independence
Sermon of the State in the early years of Ottoman Principality.
Either in the previous period, or in the establishment period of Ottoman State, presence of many individuals who
hold the title of “Faqih” either within the body of the State or in social life; to have possessions of many waqfs and properties;
and being free of taxes make it obligatory to approach the Fuqaha independently as in veterans, wandering dervishes
and ahi community. While some of the fuqaha from the establishment period, as seen in the example of Dursun Faqih, may
be seen among high rank authority, a good number of them only served as İmam or Muezzin in mosques. Probably by this
reason, we understand that those who hold the title of Faqih or as in public language “fakı” in the establishment period had
been rather seen as İmams. Due to their important mission, Fuqaha were considered as leaders of civil society in the social
life of the period. More than that, in the countryside, their mission involved more communal tasks such as repairing bridges
or un-blocking river streams.
In this presentation, activities of Fuqaha will be analyzed, based on the people like Dursun Fakih, İshak Fakih and
Yahşi Fakih who were featured by their names and intellect in early Ottoman period; and their role in social and political
life, exclusively by taken waqfs and tahrir registers into consideration as basis.
|231