VEDA VYDAVATEĽSTVO SLOVENSKEJ AKADÉMIE VIED

LJUBINKO PUŠIĆ
gradova u zemaljama u razvoju su naselja bede. Njihovi različiti oblici, načini
izgradnje ili lokacijske karakteristike u odnosu na centralni grad i okruženje imaju
zajednički imenitelj u činjenici da su sva ona rezultat svih prethodnih činilaca:
nesklada između urbanizacije i industrijalizacije, populacione eksplozije i populacione
invazije na gradove, niske ekonomske osnove društva i ukupne nemogućnosti
upravljanja društvenim razvojem. Sva ova naselja odaju jedno – siromaštvo
i želju da budu deo grada. Naselja se samo drugačije nazivaju: u Brazilu
su to favelas, u Venecueli ranchos ili barius, u Čileu callampas, Meksiku colonias
proletarias, Argentini villas miserias u Peruu barriadas ili pueblos jouvenas.
U mnogim slučajevima naselja ovog tipa zauzimaju i do polovine gradske teritorije.
Njihovi stanovnici su oni koji su za centar grada nepodobni i koji su upravo
pobegli iz centralnogradskih slamova. U pitanju je, dakle, „standardna“ gradska
sirotinja ili pak migranti iz ruralnih ili drugih malih naselja. Istovremeno, to su
svojevrsne laboratorije urbane socijalne patologije i jezik grada koji je sve rasprostranjeniji.
Poseban jezik grada nastaje iz spleta urbanog i kulturnog. Drugim rečima,
iz urbane kulture. Veza fizičkog i duhovnog prostora na kontekstualnoj ravni
kulture nesumnjivo postoji i ona je sama gradotvorna suština prostora. Ona je
istorijska i istovremeno vrlo dinamična. Kultura urbanog prostora javlja se kao
pretpostavka urbane kulture. Nema te urbane kulture koja može da postoji mimo
onog prostora koji ne nudi makar minimalne pretpostavke čovekove emancipacije.
Gradski prostor ne nastaje sam od sebe. U njegovo artikulisanje čovek ulaže
sva svoja umeća. Ali građanin u principu nije u mogućnosti da bude kreator
prostora koji proživljava. To umesto njega rade drugi. Ti drugi oličavaju neku
ideju, instituciju, politiku i vreme a građanin prostor dobija kao „gotov proizvod“.
Njegova upotreba, međutim, do izvesne mere ostavlja mu mogućnost kreacije
i biva refleksivna ravan kulture. Postavlja se pitanje: da li je urbanizam u stanju
da „proizvede“ prostor sa premisama „kulturnog nagovora“? Ovde je potrebno
razdvojiti dva osnova vida urbanistički oblikovanog prostora: spontani i planski.
Prvi se najčešće pripisuje istorijskom, drugi savremenom gradu, što predstavlja
pojednostavljivanje; oba vida nalazimo u svim gradovima, nezavisno od perioda
nastanka i urbanističkog oblikovanja. Paradigma prvog obično je srednjovekovni
grad zapadnog iskustva. Doći do zida srednjovekovnog grada ali onog koji je
sasvim blizu renesanse i na pragu modernosti, naći se ispred njegovih kapija, ući
u njega i prošetati stvarnim, nacrtanim ili izmaštanim ulicama, predstavlja samo
početak takvog razumevanja. Upravo iza samih zidina vešto su postavljene zamke
nostalgičnih istoricizama u koje istoričari urbanizma podjednako kao i ur-
38