Untitled - Stichting Papua Erfgoed

111
oidjidjitjachoto (K.). Ai spoedig begint het gewas op te komen, oisinichetjamv
(K.); en dan dient er gewied te worden, uchò-babuk (J.) of
tówótuchò (K.). Als het gewas rijp is, màsimàmaisjá (K.), begint men met
het oogsten, utirut (J.) of umárèò (K.); dit was vrouwenwerk. 1 )
Terwijl men in de buitenbaai-dorpen beweerde geen oogstfeest te hebben
gehad, was dit in de binnenbaai — en het Sentani-gebied — wei het geval. Te
Nachaiba bracht men de oogst van de clantuin naar het tempelplatform, al
dansende; aldaar had dan een maaltijd plaats, zonder dansen echter. Volgens
sommige informanten werden slechts de allereerst geoogste gewassen — en niet
de gehele oogst — zo door de gemeenschap geconsumeerd; de rest bleef bestemd
voor ieder gezin. Te Indjeros noteerde ik dat de medicijnman, als er iets
oogstrijp was geworden, dit plukte en het aan Tab toonde terwijl hij om zegen
en gezondheid vroeg voor de a.s. eters ervan. Wanneer later de hele tuin gerijpt
was, werd alles geplukt en op een hoop verzameld; de medicijnman dankte dan
opnieuw Tab voor de goede oogst, smeekte weer om gezondheid voor de
consumenten ervan en verdeelde het geoogste. Deze leider van het ceremonieel
at zelf niet van de tuinopbrengst. Ook anderen dan medicijnmannen konden
optreden als ceremonie-meester.
De oogst van de fiauw, een knol met een doornige plant, vond en vindt
plaats bij het boven de horizon verschijnen van de Pleiaden. Deze vrucht vormt
een zeer oud voedsel van deze bevolking, evenals de tjátá en chono, ook
knolgewassen. De fiauw kan vele jaren in huis worden bewaard. Men kent
nog de variëteit tjátá-mechòbò, die slangvormig van gedaante is.
Ook bij het planten werden bepaalde gebruiken in acht genomen, evenwel
weer niet in de buitenbaai, waar blijkbaar de visserij-riten een voornamer plaats
innamen dan die waarmee de tuinbouw gepaard ging. Te Indjeros was het gewoonte
dat degene die belast werd met de tuinaanleg c.a. — bijv. een medicijnman
— omstreeks 4 uur in de nacht naar de schoongemaakte plek ging waar
de nieuwe tuin zou komen. Hij mat precies af waar het midden van de tuin
zou zijn en ging op dat punt staan wachten tot de zon opging. Op dat moment
hief hij de meegenomen jonge — uit te planten — gewassen omhoog naar
Táb en smeekte om zegen voor de toekomstige tuin, waarbij hij zich naar alle
zijden omdraaide. Op die centrale plek werden vervolgens de jonge plantjes in
de grond gezet; later werd de gehele tuin er mee volgeplant. Waren de tuinen
beplant, dan werd thuis — zo zei men te Indjeros en ook te Kaju Batu — het
touwspel beoefend. Dit spel werd ook bij andere gelegenheden bedreven (o.a.
bij het overlijden van een lréuw); het was blijkbaar een „rite de passage". Te
Nachaiba werd ook gebeden op de plaats waar de tuin werd gemaakt (of reeds
was, indien het een oude tuin betrof), namelijk vóór het afbranden van het
hout, bij het planten, en vóór het oogsten. Men riep daarbij de voorouders van
de groepen Maro en Toto (de oudste van het dorp) aan om zegen.
Of er ten aanzien van tuinen of bomen bepaalde individuele of clan- bezitstekens
bestonden — zoals wel het geval is bij pagaaien, draagtassen, prauwen,
huizen (ten dele), speren, enz. — is mij niet bekend. Te Kaju Batu zei men
dat in het bos aangetroffen bomen, van nut wegens de vruchten of het hout
(bijv. voor prauwen-fabricage), slechts een inkeping kregen — en dus niet een
bepaald merkteken — ten teken voor anderen dat die bomen „gereserveerd"
waren. Van der Sande merkt het volgende op aangaande de afscheiding tussen
1 ) 69; p. 169. Doch te Nachaiba beweerde men dat de oogst mannenwerk was.