Untitled - Stichting Papua Erfgoed

137
wraakpian te vragen, en dan dit hout naast het lijk te leggen, opdat de geest
van de dode met dit „bezielde" hout de „moordenaar" zou kunnen doden. Nog
een andere manier om de dader te weten te komen noteerde ik te Indjeros.
Men riep de hulp in van een priester-medicijnman, voor dit geval más-roritj
genoemd, met wie dan de vader (of een andere verwant) van A. 's middags
naar A's graf ging en daar een soort hut met een kijkgat maakte. Men wachtte
tot de schemering viel, want dan passeerden er allerlei demonen in de gedaante
van krokodillen, mensen, zelfs vissen, enz. Men moest evenwel niet bang zijn,
al beefde men natuurlijk wel. Dan kwam ook de ziel van A. te voorschijn en
daarachter volgde de ziel van de ,,moordenaar". Deze ziel werd dan gepijld en
kort daarna stierf in het dorp de dader zelf. Deze handelwijze heet másdisisjori
(más = trekken) dus; het te voorschijn trekken (van de ziel van de „moordenaar").
Bij het verrichten van zulke boosaardige praktijken mocht men niet omhoog
kijken, doch slechts naar de grond of opzij. Boven namelijk verblijven de overwegend
goede demonen die men juist niet er in wil mengen, diegene bijv. die
een rol vervullen bij het genezen van zieken en bij het tuin-ritueel. Opmerkelijk
is overigens de technische overeenkomst tussen beide groepen van praktijken;
zo riep men in beide gevallen boven een schotel met massooi-bast-water om
zegen of hulp de goede respectievelijk kwade demon aan. Wij deelden reeds
mee dat de priester-medicijnman beide soorten van handelingen verrichtte. De
namen Tab en Chrai dekken trouwens niet volkomen de begrippen goed en
kwaad.
Chrai is feitelijk een algemene benaming, een overkoepeling, voor alle kwaadaardige
urèb. In plaats van Chrai kan men ook de namen Sèw of Waimanu(k)
gebruiken. De boze demon kan kwaad bedrijven in allerlei gedaante,
als vogel, vis en als voorwerp. Zo kon vroeger Makanowé de zeearend-demon
er op uit zenden om iemand te doden en de naam Waimanu(k) wijst m.i. eveneens
op een vogel-belichaming {manu = vogel), terwijl Van Hasselt van deze
urèb schrijft dat hij op het hoofd van het slachtoffer gaat zitten, met de
nagels in diens voorhoofd grijpt en hoofdpijn veroorzaakt. 1 ) Dezelfde schrijver
meldt dat de demon Chraitanti (= mannelijke Chrai) snuivend door alle
huizen gaat en ruikt hoelang iemand nog zal leven; hij doet ook kraamvrouwen
sterven. Omtrent Sèw bericht Van Hasselt, dat deze — evenals Araw en
Siritu (— Sèritjum ?) — beheerder is van de vissen; wanneer deze demonen
iemand treffen worden diens ogen en mond groen en geel. In een vorig hoofdstuk
lazen wij echter dat Sèw(brumbu) de mensen ook helpt om aan vis te
komen, evenals Sèritjum; en de zeearend — zo zei men te Kaju Batu — kan,
als demon, zieken genezen. Is in de Chrai-groep het kwaadaardige overwegend,
het goede ontbreekt dus niet geheel.
Met Táb is het blijkbaar juist andersom. Verblijven de Chrai-demonen op
aarde — op kapen en rotsen, in stenen en voorwerpen en dieren — Táb wordt
geacht in de zon te zetelen. Men meende vroeger dat hij in een zonneprauw
overdag door de hemel en 's nachts door de onderwereld voer (vgl. bijlage A,
19). Smeekte men hem om vergiffenis voor een onder invloed van Chrai begane
misdaad door een massooi-bast-offer, dan schilderde Táb 's morgens op
de wolken een teken dat alles vergeven was. Opvallend is dat, terwijl Chrai
steeds meervoudig wordt gedacht, vele demonen omvat, Táb daarentegen altijd
l ) 33; p. 20.