Untitled - Stichting Papua Erfgoed

162
Schorpioen
Mars
Jupiter
Zon
Maan
Melkweg
Nevelvlek
nabij
Zuiderkruis
daib (Indjeros),rabeudartji
(K.)
idj-ré chaimarè
(?K.)
táb(a)
sembai (J.),
sedjára (K.)
bwana
ráro (K.)
hai-beho,
soara-beho
koro?
òko
romankwandi,
mankwaim
kumbendi
ori
paik
fadwas
ombaibai ?
ghafa
kala
marich
mustari
suria, matahari
bulan, kamar
bima-saktu,
ummunudjumi
In het gehele Biak-Numfoorse cultuurgebied is Romankwandi, een sterrenbeeld
met een staart dat ook Draak wordt genoemd en groter is dan ons beeld
Schorpioen, van veel belang omdat het de weersomstandigheden beheerst en dus
invloed op de landbouw heeft. Tot beter begrip van bovenvermelde namen
geven wij de volgende toelichting: f ru of furu = veel, een hoop; tant(a) of
tantcha(r) = man; tor(u) of tjoru = 3; serbach(o) = hamerhaai, tahai =
zeewater; dbár(i) = neushoornvogel; udartji = soort vis; rá = visspeer;
mèsnáhèrè = de barende (nl. van de dag); pèndarèrè = namiddag; ján = visnet;
chátátè = vluchthuwelijk; idj = vis; chaima = vertrekken, weggaan (nl.
om te vissen, enz); bwana = scheiding; raro = soort vis; O.S. wil zeggen Oost-
Sentanisch en C.S. Centraal-Sentanisch; tò = man, mens; òbò = varken; kabam
= groot; mije = vrouw; yoko = oorring; asïu = stelen; mak = ster; sarmur
= schildpadeieren; mawa = klein; wai of wa = prauw; bèn = varken;
sàmfar = rond, schelparmband; knam = stam; kum = veer, haar; kwaim =
lang; man = vogel; fadwas = om te scheiden; oju = vleugelrog; belantik =
springlans; pujuh = kwartel; djabar = machtig; pari en tohok = rog;
gubuk = huisje; biduk = prauwtje; djung = jonk; timur = oost; barat =
west; umm = moeder; nudjum = sterren.
Vanouds bleken de dorpen in het bezit te zijn van een eigen tijdrekening.
Hun kalender is verdeeld in twee delen, corresponderend met de beide seizoenen,
de westpassaat en de oostmusson. Deze jaarhelften heten respectievelijk
Tjara en Tjarama (Jacham); elk is in een aantal maanden (sedjára) verdeeld,
die alle visnamen dragen. 1 ) Iedere maand begon bij het verschijnen van de
nieuwe maan in het westen; onze zonne-maanden vallen daarom niet geheel ermee
samen. Tjara is dus de wind- en golven-periode, Tjarama echter de rustige
zeetijd. Hoewel hier en daar de informaties tegenstrijdig waren, meen ik toch de
volgende lijst te kunnen opstellen; de Numfoorse maandnamen, merendeels
betrekking hebbend op lichaamsdelen van Romankwandi, zijn mede opgenomen.
2)
1 ) Reeds in 1858 schreef Von Rosenberg dat in deze streek de bewoners ,.nach Mondmonaten
zu rechnen wiszen und auf diese Weise Zeitbestimmungen für Vergangenheit
und Zukunft festzustellen pflegen" (55; p. 479).
2 ) Van Hasselts: Noemfoorsch Woordenboek. 1947; p. 173.