Untitled - Stichting Papua Erfgoed

32
Semra-vrouwen (Indjeros) nevelachtige maan bij het opkomen.
Soro (K Indjau) enkele malen lang en kort (weer)lichten in het oosten, ook
overdag.
Sibi (K. Indjau). als er een steen naar beneden rolt vanaf de K. Indjau-heuvel,
ter plaatse van de „kookplaats . Of: regen met zon tegelijk, rode streep
in de westelijke hemel, sterke wind en golven uit het oosten (d.w.z. naar
de begraafplaats toe).
Chai (K. Indjau) als de westenwind uit de Nubai-kloof waait.
Jouwé (K. Indjau) als er een steen naar beneden rolt vanaf de K. Indjau
heuvel, aan de westelijke punt. Of: als donkere wolken regen laten vallen
ten oosten en ten westen van het dorp.
Makanowé (K. Batu) als een donkere wolk te Patéobu (bij de waterval) regen
laat vallen (d.w.z. dat daar een ziel gewassen wordt).
Pui (K. Batu) als de kruik Chenai geluid gaf.
Afar (Tabati) als de kruik Wijauwbi ging rollen.
Iréuw (Tabati) als s nachts om ± 3 uur in het oosten een meteoor, èndòr
cboibjom (chaiwon?), gezien werd.
9 Overlijden c.a. Het moge in 't algemeen juist zijn dat het overlijden
van iemand de gehele gemeenschap raakt, in het Humboldt/Jotefa-baai-gebied is
het voornamelijk een aangelegenheid van de verschillende clans geweest, ook
het feit dat elke clan enigszins andere rouwgebruiken had wijst daarop. Slechts
het sterven van een adathoofd was een zaak waar het gehele dorp (soms verscheidene
dorpen) bij betrokken werd.
Dadelijk na het verscheiden van de zieke, en soms al vóór het sterven, begon
het geweeklaag, tinjabiáchà of tenandjuach (tinja of tenan — huilen),
vooral van de vrouwelijke familie-leden, waarbij dan de oorsprongsverhalen
van vaders en moederskant werden gezongen. De mannen sloegen buiten op
het platform op de trom. De begrafenis werd geregeld door vader of echtge
noot van de dode, tezamen met de uwa van de gestorvene. De uwa ontving
voor zijn hulp een geschenk. Volgens Nicolaas Jouwé zorgde een bepaalde
clan voor alles, vanaf de lijk-verzorging tot en met de begrafenis. Overleed
bijv. een Jouwé, dan regelde Sibi (met Soro) alles, en omgekeerd. Dit gebruik
heette rechore-to-ridjaire. Sibi regelde dan ook de kennisgeving van het sterfgeval
aan de andere dorpen, nus chetj roritj (J. ) of nuhu chadjirè (K.),
d.i.: bericht brengende mensen. Zo lichtte men te Tabati eerst Iréuw in (die
verplicht was daarvoor wat te betalen), te Indjeros allereerst Meraudje, enz.
Kwamen vrouwen van Iréuw's clan naar Kaju Indjau dan noemde men die
tinjare of tenan roritj. (= mee-huilenden) Sommigen beweerden, dat
vroeger de doden naar de woning van het eigen clanhoofd werden gebracht,
waar dan de sjari, het oorsprongsverhaal van de clan, gereciteerd werd Het
huis van waaruit de dode wordt begraven noemt men mas-rumi (evenals de
woning van de medicijnman). De clan Iréuw van Tabati-laut heeft nog als
bijzonderheid dat men dan het touwspel, èntsjong, speelt, d.w.z. met een stuk
touw allerlei figuren maakt, zoals pijl en boog, inktvis, varkenskaak, soort
aardvrucht, ubi, hond, boskip, vlinder, iemand die sago klopt, pinang en
sirih, e.d , een overlijdensgebruik dat ook elders op Nederlands Nieuw Guinea