Untitled - Stichting Papua Erfgoed

227
belangrijk voor de gehele cultuur. Dit werkt ook na in erf- en dus ook eigendomsrecht
de oudste zoon is, evenals o.a. bij de Biakkers, de voornaamste
generatie genoot, hij zet de familie voort, ontvangt de bezittingen (al geeft men
jongere broers en zelfs zusters ook wel een deel), de sacrale goederen, de kennis
van bovennatuurlijke dingen Is de eerstgeborene dus een belangrijk persoon,
moeder's broer, uwa, is dit eveneens blijkens zijn rol bij geboorte, initiatie,
huwelijk, oorlog en overlijden (avunculaat). Bij al deze en andere hier niet
vermelde gebeurtenissen speelt geschenkenruil of dienstverplichting een rol een
duidelijke manifestatie van het ook hier fundamentele reciprociteitsbeginsel.
Een bijzonderheid voor Nieuw Guinea — althans voor het Nederlandse deel
ervan — is de belangrijke plaats van de clanhoofden in het hele bestel, speciaal
van één clanhoofd in ieder dorp, de primus inter pares. Van deze met
politieke en rechterlijke macht beklede hoofden heeft die van de groep Chamadi
zich een zeker oppergezag trachten aan te matigen, zo nodig met geweld
(t.a.v. de buiten baai-dorpen bijv. ), doch deze „vorsten"-positie schijnt te dateren
uit het einde der vorige eeuw, toen genoemde clan, als enige in dit gedeelte
des lands, zijn hoofd door het Nederlandse gouvernement als (dorps)hoofd zag
erkend en met de bij die functie behorende attributen zag toegerust. Door hun
irriterend optreden en hun machtswellust hebben de Chamadi's — die bovendien
in de jaren 1942—1944 nog met de Japanse bezetters collaboreerden —
zich verre van geliefd gemaakt onder hun landgenoten en zijn zij ware
zorgenkinderen van het Bestuur, al verbeterde de situatie in de laatste jaren wel.
3. Betreffende het materiele cultuurbezit zij in het kort opgemerkt, dat de
pyramide-vormige woning plaats heeft gemaakt voor een modern woningtype
al bleef in wezen de huis-indeling gelijk en is de zeekant van het huis
nog uitsluitend de mannenkant en de landzijde de plaats voor de vrouwen.
Lagen vroeger de woningen voornamelijk in één reeks boven het water
(nabij de wal, op een ondiepte, bij een eilandje), tegenwoordig zijn de huizen
ter weerszijden van een „straat" boven het water gelegen. In de binnenbaai is
dit het geval met de dorpen Tabati en Indjeros, in de buitenbaai met Kaju
Indjau en Kaju Batu, terwijl op de noordkust het, ten dele tot ons studiegebied
behorende, dorp Nachaiba thans op het land is gebouwd. Het clansgewijs
bijeenwonen is soms wel, soms niet meer te onderscheiden. Duidelijk is dit
vooral nog te Tabati het geval, dit dorp bestaat bovendien nog uit twee delen,
Tabati-laut, waar Iréuw de voornaamste groep is, en Tabati-darat, waar Chamadi
de toon aangeeft. Verder is te Tabati-darat nog een klein gedeelte afgesplitst
voor de Daiwir-clan. De tegenstelling land - zee gaat weer samen met die tussen
oudste jongste, leguaan en vogel (zee arend, meeuw). Wij bemerken, dat in
ieder dorp het voornaamste hoofd een afwijkend woningmodel heeft, wat interieur
betreft tenminste. Zeer fraai is Chamadi's huis versierd, men was van
plan het dak van diens woning van — vroeger in tempel- en mannenhuis-dak
aangebrachte — houten beeltenissen van vissen, casuaris, enz. te voorzien.
Spreekt daaruit weer plaagzucht of overmoed ?
Kleding en opschik waren vroeger tamelijk eenvoudig en voor beide seksen
grotendeels gelijk. Nog een halve eeuw geleden liep het mannelijk geslacht
naakt en het vrouwelijk — tot de puberteitsjaren — evenzo. Gelaatbeschildering,
in verschillende kleuren en figuren, kwam voor bij feesten (initiatie bijv ),
oorlog, begrafenis. Ook de haardracht varieerde dan van „casuans kam" tot
„branding" e. d. m. en tot kaalscheren toe. Het kaalscheren beduidde het zich in