Untitled - Stichting Papua Erfgoed

228
de onderwereld bevinden en vond o.m. plaats bij pasgeboren kinderen, bij rouw,
bij initiatie van de jongelingen.
Van een aantal zaken kan worden opgemerkt, dat zij blijkbaar de totaliteit,
de gemeenschap en cosmos, moesten verbeelden en een ambivalent karakter
hebben. Dit is o.a. het geval met de prauw (zie ook Wirz' reeds vermelde
publicatie). De prauw zou namelijk een weergave zijn van de uit de hemel
neergedaalde Wei of Chai, toen die van mens in hamerhaai veranderde. Dat
er nauwe relatie kan bestaan tussen vis en prauw is trouwens niets nieuws.
Zo deelt Bijkerk in een mythe van Demta mee 1 ), dat de mensen er vluchtten
voor de kannibalistische reus door als prauwen een aantal vissen (lal, smalusing,
enz.) te gebruiken. Ook de Humboldt-baai-prauw, wach, met zijn ouderwets
type van zeil en versiering — die in het algemeen niet eigendom waren van
bepaalde clans — wijst op een symbolisering van het universum door middel
van afbeeldingen van water- en lucht-, onderwereld- en bovenwereld-dieren,
vissen en vogels. 2 ) Voorheen — vertelde men — mochten in de Jotefaai-baai
slechts op het doden-eilandje Indjemoch prauwen worden gemaakt. Een band
bestond blijkbaar met hiernamaals, voorouders, bepaalde demonen, zoals mede
blijkt uit de centrale positie van de prauw bij sommige rituele plechtigheden
en uit het vragen van demonenhulp bij het versieren van het prauwlichaam en
het maken van het opzetstuk voor de steven. Vogel- en vis-motieven treft men
aan, zowel op bootlichaam, als op pagaai en wach-m ti. Het prauwplatform had
als uitsteeksels houten vogels of vissen, en ook de zeil-kwasten droegen vis- of
vogelnamen, hoewel de laatste overwegen (paradijsvogel, meeuw, kraai).
Een aantal variaties in de ornamentatie bestond echter wel: ook nu nog kan
men zien of men te doen heeft met de prauw van een hoofd of van een gewone
dorpeling. Bovendien, verzekerden enkelen, zou voorheen vooral Chamadi de
zee-arend en Iréuw de meeuw als prauwversiering hebben gevoerd. 3 ) De neushoorn-vogel,
dbár, zou oorspronkelijk een Tabati-vogel zijn geweest.
Misschien spreekt het totaliteits-karakter ook uit het huis-model. Wij zagen
immers dat het dak versierd is met „maan"?-, „vogel" (vleugel)- en soms „vis"beelden;
daaronder bevindt zich, verdeeld over enkele kamers, de exogame
groep van drie generaties, de gemeenschap; en daaronder — onder vloerbalken
die versierd waren met bijv. hagedis- en mens-beelden — staan de huispalen
in zee. Vooral hoofdenwoningen met hun fraaie versiering van vogels, leguanen,
enz. waren m.i. een uitbeelding van het „primitieve" heelal; evenals
de prauw.
4. De verschillende uitingen van economisch leven tonen ons een soortgelijke
connectie met „rites de passage" als wij hebben ontmoet bij de levenscyclus
van de mens (bijv. bij geboorte, huwelijk, ziekte, overlijden). Zo paste
men bij de tuinbouw riten toe bij planten, oogsten en ziekten (dreigende misoogst),
evenals bij de jacht ( aanvang en einde) en bij de visserij (aanvang van
1 ) In Mededelingen, Tijds. v. Zend. Wet., 75, 1931; p. 118.
2 ) C. Nooteboom schrijft in zijn „Trois problèmes d'Ethnologie maritime" (Publ. v. h.
Mus. v. Land- en Volkenkunde. Rotterdam. 1952, no. 1) omtrent de gevorkte
voorsteven van schepen, „que le rôle du navire est ici de représenter la totalité du
monde et du ciel dans ses deux aspects". De voorsteven is de bek van het initiatiemonster,
meent hij.
3 ) Ten onrechte eigende de „land"-groep Chamadi zich de zee-arend toe; deze vogel is
van de Malo-clan van Skou en van de Makanowé/Jouwé-groep, daar de ziel van
Makanowé's voorvader in deze vogel zou veranderd zijn.