Untitled - Stichting Papua Erfgoed

113
Opmerkelijk, en in tegenstelling tot de situatie elders op Nieuw Guinea, is,
dat het omhakken der sago-bomen en het uitkloppen van het merg slechts door
mannen mocht geschieden. Alleen het wassen van het merg was vrouwentaak.
Gebeden werd er bij deze werkzaamheden niet; wel deed men dat in de Skoudorpen.
Het is in de baai-dorpen zelfs zo, dat vrouwen niet over liggende stammen
mogen heenstappen want dan zouden hun mannen mager worden, ziek
worden, enz. Wanneer vroeger de mannen op het oorlogspad bijv, voortdurend
moesten hoesten (gevaarlijk bij zulke sluiptochten), dan was dit een teken dat
hun vrouwen zulk een overtreding hadden begaan. Volgens een in de bijlagen
opgenomen mythe is de sago-palm oorspronkelijk een „kind" geweest. Dat
deze boom een bijzondere plaats bekleedde blijkt nog uit de mededeling dat
vroeger iemand die bijv. bij het sago-kloppen met een stuk sago-merg gooide —
dus de sago verspilde — gebaad moest worden om onheil voor de gemeenschap
te voorkomen. — De sagoklopper, bawè (K.), bestaande uit een geslepen
steen die bevestigd werd in een houten handvat, kon men in de baai-dorpen
niet maken doch verkreeg men door ruil of koop van Sentani of van Teis rau/
Teigas rau.
Het verbod voor diverse clans om bepaalde dieren en gewassen te eten,
osédjè, oségi, oseidji, ètaidji, volgens Wirz een rudiment van totemisme,
wordt in een ander hoofdstuk uitvoeriger behandeld.
Zoals bij de visserij twee tijdstippen van groot belang waren — namelijk de
aanvang van de oostmusson omstreeks Juni en die van de noordwestpassaat
omstreeks December — schijnt dit ook bij de tuinbouw het geval te zijn geweest;
in feite waren beide tijdstippen van belang voor het gehele maatschappelijke
leven, waarbij het eerstgenoemde het allervoornaamste was, zo zelfs dat
Van der Sande het vergeleek met ons westerse Nieuwjaar. Men vierde dan een
„ hernieuwingsfeest", zowel van karawari- of tjainpa-huis als van de gemeenschap
en van het natuurgebeuren. Het uitvoerigste bericht over dit thans verdwenen
festijn geeft ons Van der Sande; hij schrijft, voornamelijk betreffende
Tabati 1): „The renewing or replacing of the ornamental staves is another religious
performance, originating with the inhabitants of the temple, and
certainly executed by them in the service of the spirits. Already some days
beforehand we were told that it would take place, and thus on the 15th of
June 1903, about three o'clock in the afternoon, the deep tones of the large
flutes resounded inside the temple; soon after this again other sounds,
apparently produced on trumpet-shells, were heard at different places outside
the villages of Tobádi, Ingrås and Ingrau, on the margins of the forests. At
this signal the women and children were obliged to withdraw inside their
houses. It was now the duty of part of the men to throw stones on the roofs
and against the walls of the houses or to beat against them with sticks, all of
which was accompanied by much noise and shouting. Others carried out of the
temple, inside which the noise of the flutes continued, the ornamental staves,
decorated with sago leaves and orange fruits, and proceeded with their boats
in all directions to place the staves and to suspend here and there similar objects
in the branches. It was said that the women and children were not allowed to
see all these acts, which are reported to be performed by the spirits themselves,
but remained inside the houses in great fear, at which the men laughed in the
presence of the members of the expedition. They had promised also to place
1 ) 59; p. 298/299 en 281.